گنج و دفینه های شهر یاسوج
گنج و دفینه های شهر یاسوج
تاریخچه شهر یاسوج
در دهانه انبری صخره های زاگرس بزرگ و بر دامنه دنای همیشه سفید پر برف, در لابلای جنگلهای تنومند و سرسبز بلوط و بن و کیکم شهر یاسوج قرار گرفته است. این شهر که نامِ محلی آن یاسیج و مرکز استان کهگیلویه و بویر احمد است. در سال 1344 احداث گردیده و قبل از ایجاد شهر یاسوج در حدود شش کیلومتری جنوب شرقی آن شهرک قدیمیِ تل خسرو, قرار داشته که زمانی مرکز طوایف باستانیِ بازرنگان بوده است و سابقه تاریخی آن متجاوز از دو هزار سال می باشد. این شهرک قدیمی در سال 1309 دوباره بازسازی و در سال 1323 مجدداً متروکه گردید که به جز تپه ای خاک از آن اثر دیگری باقی نمانده است. شهر نوپای یاسوج درکنار رودخانه بشار در آغوش تپه های متعدد در ارتفاع 1870 متری از سطح دریا قرار گرفته, این شهر که در سال 1344 فقط دارای یک خیابان اصلی بود, امروزه از گسترش و توسعه زیادی برخودار می باشد. در فصل زمستان برف زیادی در این شهر می بارد و اکثر نقاط و ارتفاعات اطراف آن برای مدتی طولانی پوشیده از برف باقی می ماند. که این فرصت بسیار خوبی برای دوستداران ورزشهای کوهستانی بخصوص اسکی می باشد تا بخوبی از آن استفاده کنند. شهر یاسوج تاکنون بالغ بر 18 کیلومتر وسعت یافته است, یکی از مهمترین دلایل این توسعه مرکزیت اداری و سیاسی این شهر می باشد که از سال 1342 مرکز فرمانداری کل کهگیلویه و بویر احمد بوده و سپس در سال 1355 به مرکزیت کل استان ارتقاء یافته است.
مراکز تاریخی و باستانی
تل خسروی
در نوشته هایی از جغرافیای قدیمی، از محل فعلی شهر یاسوج، با عنوان «تل خسروی» یاد شده است. این تل که امروزه «تل خسرو» نامیده میشود، تپه ای در جنوب شهر یاسوج است که به فاصله ای کمتر از چند کیلومتری آن قرار دارد. به جز این تل، تمامی آثار برجای مانده در یاسوج کنونی، با گذشت زمان از بین رفته است. بر اساس روایتهای محلی، کیخسرو کاخی بر سر این تل یا تپه بنا نهاده بود که «پرفسور گاوبه»، آثار آن را به صورت عمارتی با آجرهای زرد چهارگوش و آجرهای سرخ از نوع آجرهای پل علیایی بهبهان (ارجان قدیم) مشاهده کرده و این مکان را به پیش از دوره هخامنشیان مربوط دانسته است. این تل که به هزاره سوم از میلاد و سده نهم و دهم هجری قمری تعلق دارد، در 4 کیلومتری جنوب شهر یاسوج، در نزدیکی روستای تل خسرو واقع شده است. این اثر با تل شهدا، قبرستان پای چال، تپه دوم چنار، تل مهره ای و تپه ملاکانیه قابل مقایسه میباشد. این تپه از آثار پیش ازتاریخ ایران است که در سده های نهم و دهم هجری، مردم این مناطق به صورت روستایی زندگی می کردند .
تل مهره ای
تل مهره ای یکی از تپه های ماقبل تاریخ در استان است که به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد تعلق دارد. از نظر تاریخی، این تل با دیگر تپه های تاریخی منطقه، به ویژه دم چنار، قابل مقایسه میباشد. این تل در یک کیلومتری شرق روستای سقاوه یاسوج قرار گرفته است.
تپه دم چنار
محل قرار گرفتن این تپه که یکی از تپه های پیش از تاریخ است، در نزدیکی روستای دم چنار یاسوج است. این تپه تاریخی به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد تعلق دارد و از نظر تاریخی با دیگر تپه های منطقه، به ویژه تل مهره ای و تل خسرو توانایی برابری دارد .
جاذبه های طبیعی
کوه آب نهر
کوه آب نهر در فاصله 9 کیلومتری شمال شرقی یاسوج و در جنوب روستای چشمه چنار با ارتفاع 3220 متر قرار گرفته است. این کوه نیمه جنگلی از جنوب شرقی به کوه کاچیان متصل است. راه اتومبیل رو اردکان به یاسوج از دامنه شمالی این کوه عبور می کند .
کوه بندگرد
کوه بندگرد به صورت نیمه جنگلی در فاصله 80 کیلومتری شمال غربی یاسوج قرار گرفته است. این کوه با ارتفاع 2800 متر سرچشمه رودخانه مور زرد و رودخانه شهنیز میباشد. این کوه از شرق به کوه ماری و از غرب به کوه دالون چسبیده است.
چال کلاغ
این کوه که به کوه چال کلاغ نام گرفته است در فاصله 14 کیلومتری شمال شرقی یاسوج واقع شده است. طول ارتفاع این کوه 3531 متر و سرچشمه رودخانه ماربر و رودخانه مهریان و جوب خاله است . این کوه در دماغه جنوب شرقی کوهستان دینار ( دنا ) قرار گرفته اشت .
رودخانه مارون
رودخانه مارون بیشترین مقدار آب استان را خارج میکند . حوزه آبریز آن، قسمت غربی مناطق بویراحمد سفلی و قسمت اعظم طیبی و دشمن زیاری را در بر میگیرد. این رود پس از عبور از دم لوداب، وارد مناطق دشمن زیاری و طیبی میشود و در مسیر خود شعبه های مهمی را دریافت میکند و پس از عبور از میان سوق و لنده از آخرین نقطه کهگیلویه به نام تنگ تکاب میگذرد و به سمت بهبهان و اهواز در استان خوزستان جریان مییابد و به نام رود جراحی به خلیج فارس می‌ریزد. سرچشمه های این رود بویژه در دامنه کوه ها برای گشت و گذار و تفریح بسیار جذاب و دلپذیر می باشد .
رودخانه خرسان
این رودخانه که به خرسان شهرت گرفته است, بزرگترین ریزابه رود کارون است و ازکوه های تنگ سرخ و کنه دوده سه در 43 کیلومتری جنوب شرقی یاسوج و 15 کیلومتری شمال غربی شهر اردکان فارس سرچشمه میگیرد و به نام رودخانه بشار به سوی شمال غربی امتداد مییابد. این رودخانه ضمن عبور از دره غربی کوه تنگ سرخ، روستاهای بردزرد، تنگ مشکان و تنگ خشک را سیراب میسازد. در یک کیلومتری غرب روستای تنگ سرخ با رود تنگ سرخ یا محمود بیگی درهم می آمیزد و به دره میان کوه های توپ عبدالله ( در قسمت شرق ) و پازنان ( در قسمت غرب) وارد میشود. در مدخل دره مزبور روستای ده تولی را مشروب میکند و پس از آمیختن با یک ریزابه شرقی با آب دره دلی صفدر و سپس با رود وزگ مخلوط میگردد و از طریق دره شرقی کوه خرکلون به سوی روستای کلگه جاری میشود . پس از عبور از روستای سرتنگ، در 3 کیلومتری روستای ده شیخ با آب دره آبزا در هم می آمیزد و بعد از عبور از روستاهای ده کهنه و سرسور به روستای دو راه میرسد. در شرق روستای اخیر با رودخانه گرداب , که از تنگ آبدوهی میگذرد, مخلوط میشود و به نام رودخانه گرم و گاه به نام رود خرسان به ناحیه لردگان در چهار محال و بختیاری وارد میشود. طول رودخانه خرسان 230 کیلومتر و طول ارتفاع سرچشمه آن از سطح دریا 2900 متر می باشد. سراسر این رودخانه یکی از مناسب ترین مکانها برای انجام دادن ورزشهای آبی می باشد.
هفت چشمه
در دهکده مارگون ، منطقه ای وجود دارد به نام هفت چشمه که از آب آن ، آبشارهای زیبا و دیدنی به وجود آمده است . این چشمه که تقریبا در مرکز این دهکده واقع گردیده است ، موقعیت مناسبی برای ایجاد تفرجگاه دارد. این چشمه در روزهای تعطیل و به ویژه تابستان ، پذیرای تعداد زیادی از اهالی شهرستانهای یاسوج ، لنده ، میمند ، سی سخت و همچنین مسافرانی از استانهای فارس ، اصفهان و چهارمحال و بختیاری می باشد.
آبشار بهرام بیگی یکی دیگر از آبشارهای ناحیه جنوبی رشته کوه دنا و در حد فاصل پاتاوه و لوداب ، بهرام بیگی قرار گرفته است و با ارتفاع تقریبی حدود 30 متر جلوه ای از طراوت و زیبایی را به نمایش میگذارد . این آبشار در دل دشت های سرسبز و جنگل بلوط ناحیه لوداب بویراحمد مستقر می باشد .
غار نول
غار نول در کوه گل واقع در 20 کیلومتری منطقه سی سخت واقع گردیده است . غار نول با طول 80 متر دارای چند تالار پلکانی و انشعاب های مختلف و از لحاظ بررسی های زمین شناسی حایز اهمیت می باشد. ارتفاع دهانه غار 3 متر است که در برخی نقاط درون غار تا 20 متر تغییر میکند. سقف و بدنه غار از سنگهای آهکی اسماری و قندیلهای زیبایی پوشیده شده و قطعات آب از این قندیلها و سقف غار, چکه میکند. در عمق غار چند چشمه وجود دارد که آب زلال و خنکی از آنها جاری است. دخالت های انسانی پیرامون چشمه سارها و قنات های اطراف این غار بیانگر استفاده از غار در دوره های گذشته و اخیر است . به نظر میرسد این غار در گذشته به عنوان پناهگاه موقتی مورد استفاده قرار گرفته است .
غار مس
غار مس در محل خونگاه آب سیاه بویراحمد واقع گردیده است و دهانه های بسیار متعددی دارد. بررسی ها نشان میدهند که در روزگار ساسانیان ، از این , غار مس و کبالت استخراج میکردند و اکنون نیز در دست بررسی اداره معادن و فلزات می باشد .
اماکن زیارتی و مذهبی
بقعه امام زاده حسن
بقعه این امام زاده در شمال شهر یاسوج بعد از روستای مریوانی قرار دارد و بنایی ساده است که در کنار یک درخت سایه گستر و در میانه قبرستانی ساخته شده است. در کنار این اطاقک گلین، درخت سبز و پرشاخ و برگی سایه گسترده است که آن را چش میزه مینامند . ظاهراً درخت را نبریده اند و این خود دلیلی بر تقدیس آن درخت و اعجاز امام زاده حسن می باشد. چشمه ای نیز در کنار بقعه امام زاده که معمولاً در زمستان یخ میبندد، وجود دارد. یخهای این چشمه شصت روز پس از نوروز آب میشود. مردم بومی زمان آب شدن یخ های چشمه را از روزگاران قدیم مبداء کارهای کشاورزی، باغداری و شبانی و تقویم بومی برای زراعت و گله داری و حرکت و کار و کوشش کشاورزی به حساب می آورند.
بقعه امام زاده قاسم
در روستای گوشه واقع در شمال غرب یاسوج ، بقعه ساده ای وجود دارد که به اعتقاد مردم مدفن امام زاده قاسم است که در 15 کیلومتری یاسوج به بابا میدان و در کنار رودخانه در زیر درخت بلوطی از نظر ناپدید شده است . نقطه ای را که امام زاده قاسم در آن ناپدید شده بلی هوشا مینامند. بلی به معنای بلوط و هوشا به معنی حصار بلوط است. مردم بومی سنگی که گویا امام زاده قاسم بر روی آن خوابیده ، مقدس می شمارند و به آن زیارت و رازو نیاز می کنند.
تاریخچه شهر ایذه
ایذه یک شهر تاریخی است و آ‌ثاری از زمان‌های بسیار قدیم در آن به جا مانده است. این شهر در روزگار عیلامیان اهمیت و عظمت بسیار داشته و مرکز آن آنزان یا آشتیان بوده و در عهد ساسانیان نیز نام و اعتبار داشته است. در کتابهای تاریخی و جغرافی دوران بعد از اسلام نیز نام این شهر ذکر شده است. مقدسی و ابن‌خرداد و یاقوت حموی از ایذه نام برده‌اند. آتشکده‌ای هم در آن شهر بود که تا زمان هارون‌الرشید فروزان بوده است. «استرنج» می‌نویسد: ایزج به پل سنگی بزرگی که در آن شهر روی کارون بسته بودند معروف بود. پل مزبور را یاقوت از عجایب جهان شمرده است. این پل که خرابه‌های آن هنوز دیده میشود، بنام مادر اردشیر بابکان (خزهزاد) نامیده میشود. کلمه ایذه در زمان اتابکان لر کمتر بکار رفت و به جای آن مالمیر (مال امیر) نامیده شد. کلمه ایذه در قرن‌های گذشته به کلی متروک شده بود تا در دوره پهلوی مجددا مورد استفاده قرار گرفت.
مراکز تاریخی و باستانی
مجسمه سوسن
قطعه سنگ نامنظم خاکستری رنگی است که بر روی آن نقش‌زنی ایستاده حجاری شده است. با وجود خرابی و آسیب‌های وارده به این مجسمه، وضع و حالت و لباس‌های مجسمه ظاهراً دال بر زن بودن این مجسمه زیبا دارد. این مجسمه در مسیر ایذه به طرف مسجد سلیمان پس از پشت سرگذاشتن آبادی پیون و تنگ لیموچی در سوسن واقع شده است.
این قلعه توسط محمدتقی‌خان بختیاری در سرتلی در ناحیه ایذه بنا شده است. این قلعه مرکز خان‌های ایل بختیاری بوده و چندین قلعه در آن وجود داشته است. مردم قلعه تل به هنگام کندن پی خانه‌شان دو سنگ بزرگ که به زمان عیلامیان مربوط می‌شوند، از زمین بیرون آورده‌اند. یکی از سنگ‌ها پایه ستون و دیگری سنگی منقوش است که چهار نقش دارد و دو نفر در مقابل دو نفر ایستاده‌اند.
قلعه دیزه وراز
این قلعه در شمال کوه دلا قرار دارد. پله‌های زیادی از پایین تا قلعه وجود دارد. این قلعه در بلندترین قله کوه دلا ساخته شده است. ساختمان این قلعه به زمان فرامرز اشکانی می رسد.
قلعه اَرک یا اَرخ
این قلعه روی کوهی مشرف به شلاه ساخته شده و پایین کوه روبروی آسیاب‌های آبی قلعه دیگری وجود دارد که جوی آبی به صورت دایره درون حیاط آن کشیده شده است. این کاخ – قلعه در بین دو رودخانه قرار دارد که روی یکی از آنها پلی وجود داشته و بر اثر زمان خراب شده و فقط یکی از ستون‌های آن باقی‌مانده است. این کاخ قلعه مقر حکومت قوم عیلام بوده است.
روستای شمی
این روستا در دهستان شمی شهرستان ایذه واقع شده است. در فاصله نه کیلومتری این روستا آثار باستانی بسیار زیبا و مشهوری نظیر مجسمه‌های بزرگ برنزی، سنگهای مرمری، گورهای باستانی از دوره پارت‌ها کشف شده است، برخی از این مجسمه‌ها و اشیاء به‌دست آمده جزء شاهکارهای مسلم ریخته‌گری و فلزگدازی است. گورستان شمی نیز به دوره ساسانیان مربوط است.
نقش حونگ اژدل یا اژدر
در پانزده کیلومتری شمال ایذه در شرق خونگ اژدر قطعه سنگی بسیار عظیم قرار دارد که بر روی آن نقش مهرداد اول یا دوم اشکانی حجاری شده که بر اسبی سوار است و کبوتری حلقه قدرت را همراه نامه‌ای به او تقدیم میکند و افرادی (روحی) به حضورش بار یافته‌اند.
بردنبشته ایذه
در راه ایذه به پیون پس از طی یک کیلومتر، در کف دره برد نبشته، قطعه سنگ نامنظمی به وسیله حجاران زبردستی حجاری شده است و نقش‌های بسیار زیبا و زنده و پرتحرکی بر سطوح آنها حک شده است. نقش‌های این سنگ‌نبشته عبارت از مرد بلند قدی با گیسوان گشاده و انبوه با کلاه‌گرد بی‌کنگره با شمشیری به دست است. در سمت راست این نقش سواری حجاری شده است. در سمت چپ نیز نقش چند انسان حجاری شده به چشم می‌خورد.
کتیبه کول فره در انتهای دشت ایذه قرار دارد. در این اثر نقوش بدیع و حیرت‌انگیزی از صورتهای شاه، فرمانروا، زن، مرد، اسرا و جانورانی چون گاو، گاومیش و گوسفند حجاری شده‌اند. نقوش این کتیبه در حال نیایش و احترام و حمل هدایا و تقدیس رب‌النوع یا امیر دیده می‌شوند. این اثر به دوران حکومت عیلام (قبل از میلاد) مربوط است و از آثار بسیار مهم باستانی استان خوزستان به شمار می‌رود.
نقوش کوباد ایذه
از کوه فره ایذه به طرف جاده دز و در جهت شرق آن گورستانی وجود دارد که در نزدیک آن قطعه سنگی به چشم می‌خورد. روی این صخره یک مربع مستطیل به طول و عرض تقریبی یک و نیم سه متر حجاری شده است. در این لوح از سمت چپ پنج انسان ایستاده با لباس بلند و دو دست روی سینه حجاری شده‌اند. در جلو این پنج نفر نقش مردی یا زنی بر سکو یا تختی نشسته است که به سوی آن پنج نقش توجه دارد. لباس این نقش هم چون دیگر نقش‌ها دامنی بلند است. مردم ناحیه به این نقش نام مکتب‌خانه یا مدرسه داده‌اند.
کتیبه هانی
در کناره شمال شرقی کوه‌هایی که جلگه مال امیر به آنها محدود میشود، (شهرستان ایذه) نقوش برجسته کتیبه‌هایی به خط عیلامی دیده میشود که اکثر آنها به نام پادشاهانی به نام «هانی» پسر «تاهی‌هی» موسوم میباشد. هانی حاکم محلی ایذه بود که در زمان عیلامیان به نام «آیامپیر» یا «آیاتم» مشهور شده است.
جاذبه های طبیعی
تاراز
کوه نیمه‌جنگلی تاراز در دهستان سوسن و در شصت و هفت کیلومتری شمال غربی ایذه واقع شده و حدود دوهزار هفتصد و چهل و سه متر ارتفاع دارد. آب چلو از این کوهستان سرچشمه میگیرد. کوه تاراز از شمال غربی به کوه للر و از جنوب به کوه تخت سرشط متصل است و دامنه‌های شرقی آن به آب بازیافت منتهی میشود.
تلگه
کوه نیمه جنگلی تلگه در دهستان سوسن، در بیست و هشت کیلومتری شمال شرقی ایذه واقع شده و حدود سه هزار و پنجاه متر ارتفاع دارد. این کوه از جنوب به کوه دزسفید، از جنوب شرقی به کوه تاوارا، از شمال به کوه چور و از شمال غربی به کوه گم‌زرد متصل است.
تورک
کوه تورک جزء دهستان سوسن شهرستان ایذه است. این کوه در فاصله نود و یک کیلومتری شمال غربی ایذه با ارتفاع سه هزار و سیصد و نوزده متر واقع شده است. این کوه سرچشمه رودخانه‌های آب بازافت و لب است. تورک از شمال غربی به کوه لم‌لی متصل است و جزء کوهستان زاگرس به‌شمار می‌رود.
دوتو
کوه جنگلی دوتو در دهستان هپرو، در پنجاه و هشت کیلومتری جنوب شرقی ایذه واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود سه هزار و صد و هفتاد متر است. این کوه از جنوب به کوه کله متصل است و از شمال به کوه لیراب می‌پیوندد. دامنه‌های شرقی این کوه به دره رودخانه سیراب و دامنه‌های غربی آن به دروه رودخانه صیدون متصل میشود. در دامنه غربی این کوه دریاچه کوچی در میان دو کوه کله و دوتو قرار دارد و آب از زمین و اطراف آن می‌جوشد. دامنه‌های این کوه از جنگل پوشیده شده و جزء کوهستان مونگشت از کوهستان بزرگ زاگرس به‌شمار می‌رود.
کله
کوه کله در دهستان هپرو در پنجاه و نه کیلومتری جنوب شرقی ایذه واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود سه هزار و ده متر است. این کوه از شمال به کوه دوتو متصل است. رودخانه صیدون از غرب، رودخانه اعلاء از جنوب و رودخانه‌های لیراب و سمه از شرق آن عبور می‌کنند. در دامنه غربی این کوه چشمه‌ای است که آب آن در یک دریاچه کوچک جمع میگردد. این دریاچه که «دوتو» نام دارد در ارتفاع حدود هزار و ششصد و هشتاد متری قرار دارد. کوه کله جزء کوهستان مونگشت از کوهستان بزرگ زاگرس به‌شمار می‌رود و دامنه‌های آن از جنگل پوشیده شده است.
مونگشت (منگشت)
کوهستان مونگشت در شهرستانهای لردگان و ایذه، مرکب از کوه‌های تنوش، ناشلیل، زردحلقه، نشا، سه‌پران، سرچاه، قوچه، بدرنگان، برآفتاب، کله، کلمه و دوزرد قرار دارد. بلندترین قله این کوهستان سه هزار و ششصد و سیزده متر ارتفاع دارد که در 55 کیلومتری جنوب شرقی ایذه و در پنجاه و دو کیلومتری گرمان و در سیزده کیلومتری شمال غربی روستای لیراب واقع شده است. رودخانه‌های هلایجان، آب زردک، صیدون از دامنه‌های غربی، لیراب و سمه از دامنه جنوبی، خرسان و کارون از دامنه‌های شرقی این کوهستان سرچشمه می‌گیرند. بخش عظیمی از این کوهستان را جنگلهای نسبتاً انبوه پوشانیده و در انتهای آن دریاچه‌ای به نام «بوندان» ایجاد شده است.
اشکفت سلمان
غار سلمان در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی شهر ایذه کنونی، در انتهای دره‌ای واقع شده است. اشکفت سلمان محوطه‌ای وسیع است که در درون صخره طبیعی کوه به صورت سرپناهی با آثار آبرفتی و یک چشمه آب شیرین گوارا (که از درون غاری کوچک و باریک بیرون می‌آید) تشکیل میشود. روبه‌روی مجموعه اشکفت سلیمان در سمت راست و در منتهی‌الیه کوهی که روبه‌روی آن است، دو نقش نیم‌رخ برجسته که در درون دو چهار گوش مقعر حجاری شده‌اند، وجود دارد. نقش اول مرکب از تصویر سه شخص است که پشت سر هم در یک ردیف ایستاده‌اند. آتشدانی فروزان در جلوی آنهاست که بلندی آن تا زانوان آنها میرسد. در لوحه دوم که با فاصله چند متر از لوحه اول و بر سطح قلعه سنگی دیگر حجاری شده، دو نقش وجود دارد که یکی از آنها نقش مردی و دیگری نقش‌زنی است. اما در شرق این دو لوحه اشکفت بزرگ یعنی سایه‌بان خمیده کوه قرار دارد که در زیر آن بر روی بدنه کوه یک کتیبه مستطیل شکل میخی و چند نقش حجاری شده و در زیر این کتیبه که در ارتفاع قرار دارد، محل نشستن و تختگاه و یا انجام مراسمی دیده میشود.
