مرگ و تدفین در گنج و دفینه یابی
مطابق اعتقادات اسلامی که هر کس حاصل ارزش های نیک و بد خویش است و تنها این اعمال نیک است که در جهان آخرت می تواند به او کمک کند، رسم گذاشتن اشیاء قیمتی کم کم منسوخ شد و جای آن را وقف گرفت. تا جایی که «اتیل هاوزن» ، شرق شناس بزرگ انگلیسی می گوید: اگر پس از حمله مغول به ایران که هرج و مرج در ایران فراگیر شد و شیرازه حکومت از هم پاشید و امور اداری بسیاری از کشورهای اسلامی مختل شد، سنت بی نظیر وقف و ساختن کاروانسراها و آب انبارها، شیرازه اقتصاد و امور فرهنگی را در این سرزمین زنده و پابرجا نگاه داشت...
اشاره : مطالعه
تدفین در بررسی های مربوط به مردم شناسی و شناخت جوامع ابتدایی و تاریخ
تحولات آن بسیار مؤثر است. زیرا در طول تاریخ، مرگ عامل مرموز و ناشناخته
ای برای بشر بوده که تنها راه تجربه و شناخت آن، خواب و خرافه ها، داستانها
و افسانه های خودساخته مردمان بوده است.
مهمترین مؤلفه ای که در نوع
تدفین نزد ملت ها تأثیر می گذاشت، عقیده به معاد و نگاهی بود که آنان به
مرگ داشتند. در جوامع اولیه تصور روح و روان بسیار مبهم و پیچیده است. بشر،
نخستین اجداد و اموات خود را می پرستید و این پرستش نیاکان خالی از فکر
بقایای روح نبود. ادامه و باقی مانده این اعتقادها، یکی از جریانهایی است
که در تدفین های تابوتی دخیل بوده است.
از دوره آغاز شهرنشینی به بعد
به خصوص در دوران تاریخی ایران پیش از اسلام، ما شاهد ساخت اولین قبرستان
های منظم هستیم که نشانگر وجود سازمانهای اجتماعی در امر تدفین است. در
واقع از شروع دوره تاریخی در ایران، تأثیر نفوذ ادیان تک خدایی بر نوع
تدفین دیده می شود و مشخص ترین پدیده آن کم شدن اشیاء و آثار تدفین در قبور
است که متأسفانه تاکنون تحقیقات جامعی در این خصوص انجام نگرفته است.
گونه شناسی تدفین های پیش از دوره اسلامی، نشان می دهد که روش تدفین
معمولاً به دو دسته کلی یعنی بدون تابوت و تابوت دار تقسیم می شود. دسته
اول شامل جسدهایی می شوند که یا به پشت و طاقباز خوابانده شده اند و یا به
حالت جمع شده و نه الزاماً به صورت جنبی مدفون شده اند. درباره دسته دوم
هم باید گفت که تابوت ها سفالی و به شکل یک قایق بوده یا تابوت از چندین
خمره سفالین به هم چسبیده تشکیل شده است.
هر چند که برای گفته نویسنده
کتاب «ایران، سرزمین جاوید» هیچ سند علمی و باستانی وجود ندارد؛ اما در این
که مردگان دوران پیش از تاریخ و دوران باستانی در ایران، چنین به خاک
سپرده می شوند؛ شکی نیست.
نوع تدفین در هر سرزمین و در هر دوره تاریخی،
همواره نشانگر نوع عقاید، آداب، رسوم، سنت ها و باورهای یک قوم یا مردم یک
سرزمین بوده است. در واقع گورهای مکشوفه در سایت های باستانی همواره مانند
دایره المعارفی عظیم برای باستان شناسان به شمار می رود که آنان را به
کوره راههای متروکه تاریخ راهنمایی می کنند و به سؤالات بی شمار آنان جواب
می گویند.
«ایران از نظر تنوع و آثاری که مربوط به تدفین است، موقعیت بسیار ممتازی دارد.»
«رضا چایچی» کارشناس تاریخ و معاون موزه ملی درباره قبور کشف شده در ایران
می گوید: «درست است که ایران از نظر تعداد آثار به پای کشوری مثل مصر نمی
رسد، ولی از نظر تنوع آثار و اشیاء موقعیت ممتازی دارد.»
وی، اهمیت
مطالعه تدفین را در شناسایی اعتقادات و عملکرد جوامع باستانی دانسته و
اضافه می کند: مطالعه تدفین در بررسی های مربوط به مردم شناسی و شناخت
جوامع ابتدایی و تاریخ تحولات آن بسیار مؤثر است. زیرا در طول تاریخ، مرگ
عامل مرموز و ناشناخته ای برای بشر بوده که تنها راه تجربه و شناخت آن،
خواب و خرافه ها، داستانها و افسانه های خودساخته مردمان بوده است.
«چایچی» که خود به تازگی کتاب «تدفین تابوتی در ایران باستان» را با کمک
«محمدرضا سعیدی هرسینی» منتشر کرده است، درباره این موضوع می گوید: «تمام
اعتقادات نسبت به مرگ در یک اصل واحد مشترک هستند و آن، یک نوع معاد پس از
حیات جاری است. بنابراین ما با توجه به ویژگی های موجود در فلات ایران و
زمینه های جغرافیایی و ارتباط منظم آن با بقیه نقاط، شاهد اعتقادات مختلفی
هستیم که آنها در امر معاد مشترک هستند.»
وی، تنها مدارک به دست آمده
از جوامع باستانی را آثار و بقایایی می داند که در قبور دیده می شود و می
افزاید: «به غیر از این، مطالعه تدفین می تواند کمک شایانی در پیشرفت علم
نژادشناسی، شناخت بیماریهای باستان و پیشرفت علوم تکنولوژی تاریخ هنر ایفا
کند. به این موارد می توان آگاهی یافتن از نوع رژیم غذایی و نحوه زندگی
انسان را نیز اضافه کرد.»
مهمترین مؤلفه ای که در نوع تدفین نزد ملت
ها تأثیر می گذاشت، عقیده به معاد و نگاهی بود که آنان به مرگ داشتند. در
جوامع اولیه تصور روح و روان بسیار مبهم و پیچیده است. بشر نخستین، اجداد و
اموات خود را می پرستید و این پرستش نیاکان خالی از فکر بقایای روح نبود.
ادامه و باقی مانده این اعتقادات از جریانهایی است که در تدفین های تابوتی
دخیل بوده است.
همانطور که گفته شد پایدارترین و قوی ترین
عبادات یا آیین های پرستش نیاکان مربوط به مصریان باستان است. اهرام باقی
مانده، گواه این اعتقاد آیینی و دیرینی هستند. در واقع هیچ ملتی در توجه به
ساختن مقابر و مومیایی کردن مردگان و ساختن تابوت های نفیس به پای مصریان
نمی رسد.
اما چایچی درباره نخستین گونه های تدفین در ایران می گوید:
«ساده ترین نوع تدفین در ایران، تدفین گودالی است. یعنی به طور بسیار
ابتدایی گودالی کنده و با توجه به فضای گودال، جسد را در درون آن قرار می
دادند. این نوع تدفین مربوط به دوران آغاز نوسنگی است، یعنی۶۰۰۰ سال پیش از
میلاد است که بقایای آن در تپه های سراب و گوران به دست آمده است.» وی می
افزاید: «با کامل شدن استقرار و ساخت اولین روستاها در ایران، تدفین نیز با
معماری و ضرورت های آن هماهنگ شد و با مصالح خشتی و گلی، تدفین هایی را
ترتیب دادند. نوع بسیار خاصی از این گونه تدفین در تپه حاجی فیروز در پنج
هزار سال پیش از میلاد شناسایی شده که به نام تدفین های انباره ای یا
صندوقی موسوم است.»
این کارشناس می گوید: «نوع معماری باستان، همواره
در یکی از گوشه های اتاق، فضایی را برای نگهداری استخوان های مردگان در نظر
می گرفته اند. این استخوانها نیز معمولاً به صورت تدفین ثانوی مورد توجه
قرار می گرفته است. تدفینی که جسد حداقل به طور جزیی قبلاً در محوطه دیگری
از گوشت و بافت ماهیچه ها پاک شده و فقط اسکلت باقی می ماند. در کنار این
محوطه که در اتاق تعبیه شده، اغلب اجاق وجود دارد که نشانگر برافروخته شدن
آتش یا اجرای مراسم آیینی بوده است که کیفیت آن تا به حال به طور کامل مورد
شناسایی قرار نگرفته است.»
چایچی عقیده دارد که تغییر نحوه معیشت و
زندگی بشر بر تغییر نحوه تدفین بی تأثیر نبوده است و ادامه می دهد: «از
دوره آغاز شهرنشینی به بعد به خصوص در دوران تاریخی ایران پیش از اسلام، ما
شاهد ساخت اولین قبرستان های منظم هستیم که نشانگر وجود سازمانهای اجتماعی
در امر تدفین است. در واقع از شروع دوره تاریخی در ایران تأثیر نفوذ ادیان
تک خدایی بر نوع تدفین دیده می شود و مشخص ترین پدیده آن کم شدن اشیاء و
آثار تدفین در قبور است که متأسفانه تا کنون تحقیقات جامعی در این خصوص
انجام نگرفته است.» وی درباره نوع مصالح به کار رفته در نقاط مختلف ایران
برای تدفین می گوید: «در مناطق کوهستانی از همان آغاز نوسنگی استفاده از
سنگ در پدیده تدفین وجود داشته است که یکی از جالب ترین انواع تدفین مقبره
های سنگی و تومولوس در مناطق کوهستانی هستند که با استفاده از تخته سنگ های
عظیم ساخته شده اند و نمونه های آن را می توان در کوهستان های طالش مانند
آغولر پیدا کرد.» وی اضافه می کرد: «ایرانیان از نظر هنر و صنعت پیشگامان
تاریخ بوده اند و بسیاری از آثار بزرگ آنها در تدفین یافت شده است. نمونه
آن تابوت های فنری و اشیاء درون آنها است که از نظر صنعت فلزکاری در مرتبه
بسیار بالایی قرار دارد.»
به طور کلی مناطقی که در آن آثار بسیار مهمی
از تدفین های تاریخی یافت شده اند شامل مناطق آذربایجان، منطقه غرب شامل
طاق بستان، کنگاور و سنگ شیر همدان، منطقه جنوب غربی یعنی هفت تپه، دستوا
در شوشتر ، شوش، فارس یعنی قبرستان چشمه سار تخت جمشید و نقاط دیگری چون
خلیج فارس و جزیره خارک هستند.
چایچی، اشیاء موجود در قبور و تدفین های
باستانی را یکی از جالب ترین شاهکارهای هنر ایران می داند که نمونه آن
ظروف طلا و جام های نقره و طلای مارلیک است که از منطقه رودبار گیلان به
دست آمده است.
گونه شناسی تدفین های پیش از دوره اسلامی نشان می دهد که
روش تدفین معمولاً به دو دسته کلی یعنی بدون تابوت و تابوت دار تقسیم می
شود. دسته اول شامل جسدهایی می شوند که یا به پشت و طاقباز خوابانده شده
اند و یا به حالت جمع شده و نه الزاماً به صورت جنبی مدفون شده اند. در
باره دسته دوم هم باید گفت که تابوت ها سفالی و به شکل یک قایق بوده یا
تابوت از چندین خمره سفالین به هم چسبیده تشکیل شده است.
اما مهمترین
تابوت هایی که از دوران مختلف تاریخی پیش از اسلام به دست آمده، شامل تابوت
برنزی ارجان، تابوت برنزی زیویه (لاوک) و تابوت برنزی هخامنشی می شوند.
تابوت برنزی ارجان در پاییز سال ۱۳۶۱ هنگام خاکبرداری برای عملیات سد
سازی، روی رودخانه مارون کشف شد که در شمال شهر بهبهان در استان خوزستان
واقع شده است. طی تحقیقات به عمل آمده مشخص شد که این آرامگاه متعلق به
کیدین هوتران پسر کوروش از پادشاهان محلی دوره ایلام نو است و به اواخر
هزاره دوم تا اوایل هزاره قبل از میلاد تعلق دارد.
اما متأسفانه از
تابوت برنزی زیویه یا لاوک که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است اطلاعات
چندانی در دست نیست، ولی بنابر مدارک موجود، این تابوت در نتیجه کشف
گنجینه زیویه در سال ۱۹۴۷ در نزدیکی شهرستان سقز، در جنوب دریاچه ارومیه به
دست آمد. یک فرضیه آثار متعلق به این گنجینه متعلق به قبری از یک شاه
نیرومند سکایی است.
تابوت برنزی هخامنشی هم طی کاوش های هیأت فرانسوی
در شوش به سال ۱۹۰۱ میلادی در قسمت جنوبی بنای آجری متعلق به شوتورک
ناهونته، تابوت بزرگی از جنس برنز پیدا کردند که در جهت شمالی- جنوبی قرار
گرفته بود. این تابوت را به لحاظ تاریخی به اواخر دوره هخامنشی نسبت داده
اند، نکته قابل ذکر این که این تابوت از نظر شکل و فرم حدفاصل بین تابوت
های ایلامی و تابوت های پارتی قرار می گیرد. همین امر نشان می دهد که تکامل
تابوت در ایران، راه درازی پیموده است. بنابراین انتساب تابوت های وانی
پارتی به منطقه غرب و بویژه بین النهرین صحیح به نظر می رسد، هر چند نمی
توان منکر تأثیرپذیری هنر تابوت سازی پارتی از فلسطین، مصر و منطقه میان
رودان بزرگ، شد.
تابوت هخامنشی که در فوریه ۱۹۰۱ میلادی در آکروپول شوش
توسط ژاک و هورگان کشف شد، از جهات متعددی دارای ارزش است. در این تابوت
برنزی اسکلتی قرار داشت که قسمت فوقانی آن سراسر با تزیینات طلایی و سنگ
های قیمتی پوشیده شده بود. متأسفانه هیچ گونه مدرکی دال بر جنسیت جسد موجود
نیست و مورگان از جهت این که استخوانها کوچک بود و هیچ اسلحه ای درون
تابوت وجود نداشت، جسد را یک زن می دانست، در حالی که آرین مورخ یونانی
گزارش می دهد که جسد کوروش کبیر علاوه بر سلاح، از انواع گردن بندها،
دستبندها و آویزهایی از جواهرات و طلا پوشیده شده است. همچنین هرودت از
تعداد زیاد تزیینات زرین سربازان خشایار شاه خبر می دهد. بنابراین استفاده
از جواهرات در میان مردان و زنان در زمان هخامنشی، هنگام به خاکسپاری معمول
بوده است و نحوه انتخاب این اشیاء و پوشاندن مرد با آنها نیز بخشی از
مراسم تدفین بوده است.
از جمله اشیاء ارزشمند و بی نظیر این تدفین که
از تکنیک ساخت بسیار بالایی برخوردارند، عبارتند از: کاسه نقره، حلقه باز
با نقش دو سر شیر از طلا که با لاجورد فیروزه و صدف تزیین شده یک جفت
دستبند از طلا، گردنبند با آویزهایی از طلا و لاجورد و صدف و نوعی عقیق، دو
گردنبند طلا سنگ های نیمه قیمتی، مهره هایی از جنس آگات، یک جفت گوشواره
از جنس طلا، یک جفت دگمه از جنس طلا و ظرف معروف به آلباسترون از جنس مرمر
سفید که درون تابوت قرار گرفته اند.
اما چایچی درباره آیین و نحوه
تدفین در دوره اسلامی می گوید: «اسلام آیین پرستش نیاکان را محدود کرد و
سنت هدایای قبور را به تدریج منسوخ نمود، زیرا اعتقاد اسلام بر این اصل
استوار است که هر کس فقط نتیجه اعمال خود را به همراه می برد. در واقع
ایران تنها کشوری است که مذاهب باستانی اش نیز تا اندازه ای با مذهب تک
خدایی هماهنگ است. یعنی هرگز ایرانی ها به اندازه سایر ملل بت پرست نبوده
اند و چند خدایی در ایران هرگز رشد فزاینده ای نداشته است. پس از اسلام نیز
سنت گذاشتن هدایا در قبور به شکل بسیار محدودتری ادامه داشته که نشان
دهنده تداوم سنت های دوران باستان است. البته این سنت تا جایی اجرا می شده
که آسیبی به تفکرات اسلامی وارد نکند.»
وی همچنین معتقد است: «منسوخ
شدن رسم گذاشتن هدایا در قبور، باعث رشد اقتصادی در دوره های اسلامی است،
چرا که به این ترتیب دیگر سرمایه عظیمی از طلا و نقره و دیگر اشیاء گرانبها
مدفون نگشته و در چرخه اقتصادی به گردش در می آید.»
وی می افزاید:
«بنابراین مطابق اعتقادات اسلامی که هر کس حاصل ارزش های نیک و بد خویش است
و تنها این اعمال نیک است که در جهان آخرت می تواند به او کمک کند، رسم
گذاشتن اشیاء قیمتی کم کم منسوخ شد و جای آن را وقف گرفت. تا جایی که «اتیل
هاوزن» ، شرق شناس بزرگ انگلیسی می گوید: اگر پس از حمله مغول به ایران
که هرج و مرج در ایران فراگیر شد و شیرازه حکومت از هم پاشید و امور اداری
بسیاری از کشورهای اسلامی مختل شد، سنت بی نظیر وقف و ساختن کاروانسراها و
آب انبارها، شیرازه اقتصاد و امور فرهنگی را در این سرزمین زنده و پابرجا
نگاه داشت.»
مردان و زنانی بی نام و نشان، در این خاک خفته اند بی این
که هیچ یادگاری از خود بر جای بگذارند، چرا که نه شاهزاده بوده اند و نه
امیر و سردار. ولی این خاک از حضور آنان بوده که بر جای مانده است. آنانی
که ما روی آرزوهایشان راه می رویم و اگر خوب گوش فرا دهیم، می شنویم تپش
های قلبشان را که هنوز نگرانند، نگران سرزمینی که در هر گوشه و کنارش سینه
ای پر راز مدفون گشته است.
اگر طالب موفقیت هستید ظرفیت و توانایی خود را بسنجید. دوستان بدنبال مال بزرگ نباشید.بگذارید صریح عرض کنم به جرات می توانم بگویم نود و هشت درصد از کسانیکه در این راه شکست می خورند در اول کار بدنبال مال بزرگ هستند.آقایان این کاربرخلاف تفکر خیلی ها که فکر می کنند باید یک شبه ره صد ساله رفت مانند دیگر کارهاست یعنی باید آرام آرام بالا رفت.برای موفقیت باید طرز فکر خود را تغییر داد به قول سهراب سپهری :
چشم ها را باید شست، جور دیگر باید دید ...
شک نکنید تا در این راه واقع بین نباشید موفق نخواهید شد.
آقایان مبتدی اینقدر به دنبال خزانه ها نباشید بدنبال سفید خانه نباشید اینها همه رویاست...
به نظر این حقیر بزرگترین راز موفقیت در هر کاری و مخصوصا این کار پله پله بالا رفتن است.
چه بسا آدمهایی که با همین رویاها تمام زندگی شان تباه گشت...
قبرستان گنج و دفینه در لرستان
سرزمین ایران با سابقه درخشان باستان در واقع کشور گنج و دفینه و پر از عتیقه های گرانبهاست در این میان استان لرستان با توجه به قدمت باستانی و پیش از تاریخ مملو از زیرخاکی و انواع متنوع دفینه است قبرستان های قدیمی و باستانی در این استان فراوئان است که یکی از اینها گورستان بردبال است که ارزش تاریخی و باستانی فراوانی دارد
بردبال، چنارباشی، کارگاه حفاری
عمق این قبرها نسبت به کف زمین چندان زیاد نیست و بین 40سانتیمتر تا یک مترو ده سانتیمتر قرار دارد ولی بیشتر آنها در عمق های 70یا80 سانتیمتر کنده شده است. فاصله قبرها نسبت بیکدیگر زیاد نیستو اینطور بنظر میرسد که کوشش شده است که تقریبا در یک خط قرار گیرند و بیشتر آنها (در حدود 30قبر) در جهت شمال غربی و جنوب شرقی واقع اند 170قبر در جهت تقریبی غرب و شرق یا شمال غربی و جنوب شرقی کنده شده اند. یازده قبر شمالی جنوبی هستند . بقیه قبرها مدوراند. در طرف شمال شرق ناحیه مورد مطالعه ما، آثار پی ریزی دیواری بنظر میرسد که ممکن است گورستان را محصور میکرده است. در پشت دیوار با وجود تفحصات ما اثر گوری بدست نیامد.دیوار دیگری در طرف جنوب شرقی، این گورستان را محدود میکرده است که 95 متر طول داشته است. در طرف شمال غرب گورستان به گودالی محدود میشده است . در طرف شمال غرب جاده ایلام به «چنارباشی» قرار دارد که شش مترونیم عرض آن است. در طرف دیگر جاده نیز آثار گوری پیدا نشد. بنابراین میتوانیم اینطور نتیجه بگیریم که ما تمام گورستان «بردبال» را بصورت کامل از زیر خاک بیرون آورده ایم. انواع مختلف گورها بقرار زیر است:
الف) بیشتر گورها زنبیلی شکل اند و در اطراف آنها دیوارهایی مرکب از تخته سنگ ها تشکیل شده است که بر روی هم قرار داده اند. روی بعضی از قبرها تخته سنگ بزرگی قرار داده اند ولی بعضی دیگر فاقد درپوش میباشند.
ب)در پاره ای از گورها تخته سنگها را تراشیده اند تا بتوانند بطور صحیحی روی هم قرار گیرند . از این نوع قبرها در «تاتولبان» و « شینان» نیز دیده شد که در یکی از آنها در سال 1967 یک مجسمه کوچک برنزی شبیه به گیلگامش نیز بدست آمد.
ج)در پاره ای از گورهای کم حجم، مثلا گور کودکان، در هریک از چهار طرف یک تخته سنگ بزرگ بصورت عمودی قرار داده شده است.
د)در بعضی موارد مرده را روی خاک داخل گودال قرار داده اند و فقط حدود قبر را با تخته سنگ هایی مشخص نموده اند. این نوع قبرها سنگ روپوش قبر نیز ندارد.
ه) در موارد دیگری مرده در داخل گودال قرار داده شده و روی گودال با سنگ قبری پوشیده شده است.
گورها معمولا مستطیل اند ولی گوشه هایشان بصورت نیم دایره درآمده و زاویه تیز ندارند. پاره ای از گورها تخم مرغی شکل اند، بعضی دیگر گرداند.
بیشتر گورهای «بردبال» از سه طرف با تخته سنگ ها پوشیده شده اند و از یک طرف سنگ بزرگی قرار داده شده که شباهت به مدخلی پیدا میکند. کف بعضی از قبرها با شفته آهک ساخته شده است.
موضوع جالب توجه این است که گاهی تخته سنگ بزرگی که بصورت مدخل در یک طرف گور وجود داشته برداشته شده و مرده دیگری در قبر قرار داده شده و سپس در محل تخته سنگ بزرگ سنگ های کوچکتر بصورت دیواره قبر قرار داده شده است، زیرا در مکان هایی که تخته سنگ مدخل وجود ندارد استخوان های چند مرده دیده میشود و این نشانه این است که در زمان های مختلف قبرها را باز میکرده اند و مردگان دیگری را در آن قرار میدادند.
رنگ گنج و دفینه
شاید برایتان جای سوال باشد که چرا این عنوان را برای گنج و دفینه و عتیقه انتخاب کردم. در گنج یابی و کاوش دفینه حتما به ظروف قیمتی از جنس طلا برخورد می کنید لذا شناخت رنگ مختلف طلا می تواند کمک رسان باشد و دفینه و گنج یاب خوب به این امور توجه می کند:
طلای سفید : این نوع طلا در حقیقت ترکیبی از فلزات طلا، نیکل، پالادیوم، نقره و روی است.(در این قسمت منظور از طلای سفید، پلاتین نمی باشد)
فلز
پلاتین که با نام طلا سفید شهرت پیدا کرده است در حقیقت خاکستری رنگ بوده،
از همین جهت برای سفید و درخشان نشان دادن آن از یک روکش رادیوم بر روی
طلا استفاده می شود.
بعد از
مدتی در صورت از بین رفتن این روکش، رنگ خاکستری رنگ طلا سفید (پلاتین)
نمایان شده و می بایست آن را مجددا روکش کرد.(این مدت بین ۱۲ تا ۱۸ ماه می
باشد)
علاوه بر طلا، فلز نقره نیز بسیار نرم می باشد و به سادگی می تواند دچار آسیب دیدگی شود.
از این جهت این فلز را با مس ترکیب کرده تا استحکام آن بیشتر شود.
مسایل شرعی گنج و دفینه یابی
کرمان استان گنج و مکان دفینه و زیرخاکی
کرمان
تاریخچه کرمان
در مدارک تاریخی و جغرافیایی اسلامی، این منطقه کرمان، کارمانیا، ژرمانیا، کرمانیا، کریمان، کارمانی و کرمانی ذکر شده است. اگر کارمان را در کلمه در نظر بگیریم (کار) به معنی جنگ و (مان) به مفهوم محل است که در مجموع معنی (جایگاه دلاوری و نبرد) دارد.
برخی از جغرافیا‌دانان، نام قدیم این شهر را گواشیر (بردشیر) خوانده‌اند. گفته میشود؛ گواشیر همان (کوره‌اردشیر) یا شهر اردشیر بوده است که به تدریج به ( گواشیر) تبدیل شده است. به استناد منابع تاریخی عرب و یهود، کرمان منسوب به کرمان بن هیتال بن ارفحشه بن سام بن نوح است و نام آن در کتیبه بیستون به صـورت(یـوتـیـه) ذکر شده است. در دوره سـاسـانـیـان فـرمـانـروای کــرمـان، عـنـوان شـاه داشـت، چـنـانـکـه بـهـرام چهار(388-389 میلادی) به مناسبت اینکه در زمان پدرش والی کرمان بود به کرمانشاه (شاه کرمان) معروف بود. در این دوره سیرجان مهم ترین ناحیه کرمان محسوب می‌شد.
در دوره اسلامی و مقارن با 21 تا 24 هجری قمری و سالهای بعد از آن، کرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت تا سرانجام در سال 253 هجری قمری به تصرف یعقوب لیث، موسس سلسه صفاریان درآمد. پس از آن این سرزمین در زیر سلطه حکومت‌های قدرتمند زمان مانند سامانیان، دیلمیان، آل بویه و سلاجغه قرار گرفت. در سال 619 هجری قمری مقارن با رسیدن چنگیزخان به خراسان، براق حاجب از امرای خوارزمشاهیان بر کرمان استیلا یافت و رسماً سلسله قراختائیان را بنیان گذاشت. این سلسله از 619 تا 703 هجری قمری در کرمان سلطنت کردند. در زمان حکومت قراختائیان بود که مارکوپولو سیاح معروف ونیزی از کرمان دیدن کرد.
در سال 714 هجری‌قمری امیر مبارزالدین محمد مؤسس سلسله آل مظفر، کرمان را تصرف کرد. بعد از انقراض این سلسله کرمان ضمیمه متصرفات امیر تیمور گورکانی شد و پس از تیموریان سلسله‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو به ترتیب کرمان را تصرف کردند.
محمود افغان در دوبار لشگر کشی به کرمان به قصد تصرف اصفهان سرانجام توانست در سال 1132 هجری‌قمری، کرمان و سپس اصفهان را به زیر سلطه خود در آورد. پس از دفع اشرف افغان توسط نادر و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت، کرمان مانند سایر مناطق ایران به تصرف نادر، مؤسس سلسله افشاریه در آمد. بعد از کشته شدن او کرمان دستخوش هرج و مرج گردید و به وسیله افغان‌ها و بلوچ‌ها تاراج شد. کریم خان زند( 1163- 1193 هجری قمری) پس از سرکوبی مخالفان خود، خدامراد زند را با سپاهی به کرمان فرستاد و این سردار بدون هیچ گونه مانعی کرمان را تصرف کرد. بعد از انقراض سلسله زندیه به وسیله آغا محمدخان‌قاجار و تصرف کرمان، فرمان قتل عام اهالی بی‌گناه کرمان صادر شد و به دستور وی 20 هزار نفر از نعمت بینایی محروم شدند و از سرهای عده‌ای از ساکنان بی‌گناه کرمان، کله مناره‌ها بر پا گردید.
شهر امروزی کرمان به برکت توسعه صنعتی، کشاورزی و فرهنگی، یکی از آبادترین شهرهای ایران به حساب می‌آید.
مراکز تاریخی و باستانی
آب انبار علی مردان خان
این آب انبار در مجموعه گنجعلی خان کرمان واقع شده است. میزان بارندگی کم و فقدان آب انبار تاریخی علیمردان (پسر گنجعلی خان) که داخل بازار مسگری غربی واقع شده، دارای ویژگی‌های معماری جالبی است که توجه بینندگان را به خود جلب میکند. تاریخ کتیبه موجود بنای مذکور 1209 هجری قمری است. سر در آب انبار کاشی کاری شده و سنگهایی دارد که حکاکی شده‌اند.
مدرسه گنجعلی‌خان
این بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان واقع شده و روزگاری مدرسه‌ای پر رونق بود که بعدها به کاروانسرا تبدیل گردیده است. بر کاشی‌های کتیبه سر در آن تاریخ 1007 هجری قمری مطابق با 1598 میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده و مساحت آن 724 متر مربع می‌باشد. حجره‌های متعدد آن در دو طبقه با شیوه معماری زیبایی طراحی شده‌اند.
این بنای تاریخی در حال حاضر محل سازمان میراث فرهنگی کرمان و دفتر مطالعات فنی جهاد دانشگاهی است. نمای داخلی و خارجی این مدرسه، کاشی‌کاری معرق می‌باشد که از عهد صفوی به یادگار مانده است. مدرسه گنجعلی‌خان و کلیه آثار آن در هجوم آغا محمد خان صدمات فراوانی دید و فقط از کتابخانه آن در حدود 5000 نسخه خطی نفیس به غارت رفت.
مدرسه حیاتی
مدرسه حیاتی سومین مدرسه داخل بازار است. سر در آن کاشی‌کاری است و دو صحن و حجره‌های آن یادآور معماری عصر قاجاریه است و از مدارس بزرگ و تاریخی کرمان به شمار می‌رود.در جوار این مدرسه محوطه‌ای بازتر از بازار وجود دارد که مشابه چهار سوق است و بدون سقف می‌باشد که در اصطلاح محلی به آن قیصریه می‌گویند.
مدرسه شفیعیه
این مدرسه که در سمت راست بازار اختیاری واقع شده، به همت میرزا محمد شفیع از نوادگان گنجعلی‌خان احداث شده است.
مدرسه ابراهیم‌خان
این مدرسه به فرقه شیخیه تعلق دارد. پلان آن به شکل مستطیل و دو طبقه است که حجره‌هایی در اضلاع درونی آن تعبیه شده است. عناصر کارکرد فضایی مدرسه عبارت است از حجره، محل تدریس، کتابخانه، مسجد، اتاق‌های‌خادم، چراغدار، آبکش و سرویس‌های بهداشتی.
این ساختمان از شاه نشین و محراب، ایوانچه‌ها و غرفه‌های اطراف آن تشکیل شده است. تزئینات نمای داخلی بنا، کاشی هفت‌رنگ با نقش گل و بوته، گلدان و باغ، مقرنس‌کاری وگچبری می‌باشد. تاریخ کاشی‌کاری این مدرسه1230 هجری قمری است. رفیع‌ترین و زیباترین بادگیر کرمان در این مدرسه تعبیه شده است. همچنین ایوان شرقی و برج ساعت این مدرسه کاشی‌کاری و چشم‌اندازی زیبا دارد.
مقبره خواجه اتابک
مقبره خواجه اتابک که در محله جنوب شرقی نزدیک مسجد بازار قرار دارد، از بناهای ارزنده دوره سلجوقی در قرن ششم هجری است. نمای داخلی و خارجی بنا به وسیله گچبری و آجرکاری منظم تزئین شده است. مقدار زیادی از گچبریها به مرور از بین رفته، حتی سقف مقبره حدود چهل سال قبل فرو ریخته و پوشش مجدد آن به وسیله اداره باستان‌شناسی انجام شده است.
از آثار با ارزش بنای مقبره خطوط کوفی و ثلث آن می‌باشد که با گچ و آجر در نمای داخلی آن به کار رفته است.
گنبد جبلیه
در شرق کرمان و در امتداد خیابان زرسیف، به طرف مسجد صاحب الزمان، گنبد سنگی بزرگی پا بر جاست که به (گنبد گبری) نیز شهرت دارد. پلان گنبد هشت ضلعی است و طاقنماهای متعددی دارد. مصالح آن سنگ و گچ است و گنبد آن که الحاقی به نظر میرسد از آجر ساخته شده است. شیوه سبک معماری آن گویای تعلق آن به اواخر عصر ساسانی است که یا احتمالاً اوایل اسلام تعمیر و مرمت شده و یا با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده است.
گنبد سبز
گنبد سبز از بناهای قرن هفتم هجری شهر کرمان است که به قپه سبز نیز شهرت دارد. این اثر از بقایای مدرسه و آرامگاه قراختائیان کرمان به یادگار مانده که در اثر زلزله 1314 هجری قمری قسمت اعظم آن ویران شد. در حال حاضر فقط سر در ورودی مدرسه باقی مانده است. بقایای دیوارهای آن و همچنین آرامگاه، زیر ساختمانهای مسکونی مدفون شده است. سقف ایوان آن بر اثر زلزله فروریخته و در دوران بعد بازسازی شده است. زیباترین قسمت ایوان کاشی‌کاری معرق آن است که در نوع خود بی‌نظیر است.
گنبد مشتاقیه
گنبد مشتاقیه در فلکه مشتاقیه کرمان قرار دارد و در دوره قاجاریه احداث شده است. سه گنبد بر روی سه مقبره به نام مشتاق علیشاه، شیخ اسماعیل و کوثر علیشاه بنا گردیده است. مشتاق علیشاه از گروه متصوفان قرن سیزدهم هجری است که در اواخر زمستان سال 1206 هجری قمری سنگسار شده است. جرم مشتاق این بود که قرآن را با نوای سه‌تار می‌خواند. گنبدی که بر روی مزار مشتاق قرار دارد، در 1260 هجری قمری بنا گردیده است. از جمله آثار هنری مقبره فوق کاشی‌کاری و تزئینات داخل آن است.
باغ شاهزاده ماهان
این باغ در 6 کیلومتری ماهان قرار دارد، به دستور حاکم کرمان در اواخر دوره قاجاریه احداث شد. عمارت زیبای این باغ دارای قسمتهای مختلف از جمله عمارت سردر، عمارت شاه نشین و حمام است. از قسمتهای ارزشمند این باغ نحوه آبرسانی و حوض‌های آب آن است که به صورت پلکانی است.
چهارسوق گنجعلی‌خان
محل تقاتع دو راسته بازار را ( چهار سوق ) می‌گویند. در گذشته این مکان مهمترین نقطه شهر محسوب می‌شد و نقش چهارراه اصلی شهر را ایفا میکرده است. چهارسوق مذکور جزئی از مجموعه گنجعلی‌خان است.
نمای داخلی گنبد این چهار سوق با گچبری‌های جالب و نقاشیهای زیبای عصر صفوی ( 1024-1005هجری‌قمری) همراه با چهره شهروندان مهم آن دوره به تصویر در آمده است. گنبد چهار سوق در زمان ساخت مرتفع ترین گنبد شهر به شمار می‌آمده است. نورگیرهایی که در اطراف گنبد تعبیه شده، روشنایی لازم را تامین میکند.
میدان گنجعلی‌خان
میدان گنجعلی‌خان، نظیر میدان نقش جهان اصفهان و میدان میرچخماغ یزد است، پیرامون خود بعضی از عناصر شهری را به وجود آورده است. به طوری که در سه ضلع آن بازار قرار دارد و در ضلع چهارم مدرسه گنجعلی‌خان بنا شده است. طول میدان 100 متر و عرض آن 54 متر است و 5346 متر مربع مساحت دارد. از نقطه نظر نمای ظاهری معماری، وجود طاقنماهای آجری، کاشی‌کاری، فضای سبز، حوض آب و ... بر زیبایی آن افزوده است.
یخدان مؤیدی
در گذشته‌های دور، بنای یخدان مؤیدی خارج از شهر کرمان قرار داشت که بر اثر توسعه شهری، اکنون داخل شهر جای گرفته و اطراف آن فضای سبز جالبی احداث شده است.
پلان یخدان دایره‌ای و پوشش آن از خشت و ملاط رس است و به صورت گبدی بزرگ نمایان است.
حمام گنجعلی‌خان
حمام گنجعلی‌خان برای تمامی جهانگردان و افرادی که از کرمان بازدید می‌کنند به یاد ماندنی است. این حمام مجموعه‌ای از تلفیق هنر معماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضایی متناسب است. بنای حمام با کاشی کاری، نقاشی، گچبری، مقرنس کاری و کاربندی‌های زیبا بسیار ظریف است. سر در ورودی این حمام نیز با نقاشیهای زیبای عصر صفوی تزئین شده است. معمار این مجموعه و حمام، استاد محمد سلطانی یزدی بوده است. این حمام دارای دو بخش رختکن و گرمخانه است. در غرفه‌های رختکن با ایجاد قرینه سازی در ایوان‌ها، ایوانچه‌ها و ستونهای سنگی، فضای مناسب و زیبایی را به وجود آورده‌اند. بخش گرمخانه شامل یک حوض آب سرد است با طاقی شبیه خیمه که هشت ستون حمام بر زیبایی آن می‌افزاید. سیستم کانال کشی آب و فواره‌ها چنان دقیق طراحی و اجرا شده است که از عجایب معماری حمام محسوب میشود. یکی دیگر از عجایب حمام ( سنگ ساعت زمان ) آن است.
حمام یا چایخانه سنتی وکیل
اولین بخش از مجموعه وکیل، بنای حمام قدیمی یا چایخانه امروزی وکیل است که در سال 1280 به شکل با شکوه و با تاثیر پذیری از سبک معماری عصر زندیه- قاجاریه احداث شده است. این بنا یکی از حمام‌های تاریخی، سنتی و باستانی کرمان بوده و به تقلید از حمام گنجعلی‌خان ساخته شده است. از کف تا دیوار آن کاشی‌کاری و سرامیک کاری شده و به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسیم میشود. در سالهای اخیر این حمام به چایخانه سنتی تبدیل شده و توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اداره میشود.
حمام ابراهیم‌خان
این حمام یکی از حمام‌های جالب توجه قدیمی و سنتی کرمان است که در وسط بازار ابراهیم خان واقع شده و بر دو بخش رختکن و گرمخانه تقسیم میشود. این حمام از سال 1321 هجری‌قمری تا کنون دایر است. استحمام در این حمام خاطره و یاد حمام‌های قدیمی را زنده میکند.
کاروانسرای چهارسوق
این کاروانسرا در انتهای بازار سراجی قبل از چهار سوق گنجعلی خان واقع شده است. کاروانسرا دارای دو در ورودی می‌باشد که یکی به بازار سراجی و دیگری به بازار قلعه باز میشود. درهای حجره‌های آن چهار لنگه و چوبی بوده‌اند که با گذشت زمان به درهای فلزی تبدیل شده‌اند. این کاروانسرا دو طبقه است. دو راسته کوچک نیز در ضلع جنوبی و شرقی آن وجود دارد که سقفی بلند دارند.
کاروانسرای وکیل
این کاروانسرا در سمت چپ بازار وکیل واقع شده است و بزرگترین کاروانسرای کرمان و همچنین یکی از کاروانسراهای بزرگ ایران به شمار می‌آید. بنای آن به فرمان محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک والی کرمان شروع شد و در زمان مرتضی‌قلیخان در سال 1287 به اتمام رسید.
سردر ورودی کاروانسرا از طرف بازار با کاشی کاری و گچبری تزئین شده است.
کاروانسرای میرزاعلینقی
داخل بازار وکیل، کاروانسرای کوچکی به نام میرزاعلینقی نیز وجود دارد که دو طبقه است و 35 باب حجره دارد که بیشتر به صورت انبار در آمده‌اند و قدمت چندانی هم ندارند. در ادامه بازار وکیل، قیصریه دیگری نیز وجود دارد.
کاروانسرای لحاف دوزها
این کاروانسرا که در سمت بازار واقع شده به نام دیماری نیز خوانده میشود. 12 باب حجره دارد که کلاً در آنها لحاف‌دوزی می‌کنند. حدود قدمت آن 100 سال است و با کاروانسراهای دیگر از نظر سبک معماری متفاوت است و جدیدتر به نظر می‌آید.
کاروانسرای حاج مهدی
این کاروانسرا روبروی کاروان سرای هندوها و در جوار کاروانسرای چهار سوق واقع شده و بیشتر از یک قرن قدمت دارد. این کاروانسرا در ابتدا به دست زرتشتی‌ها تاسیس و اداره می‌شد و هنوز هم تعدادی از تجار یهودی و زرتشتی حجره‌هایی در آن دارند.
کاروانسرای هندوها
بین سالهای 1850 تا 1925 میلادی به مدت 75 سال دوران نفوذ انگلیس در کرمان بود، با تشویق آنها امر تجارت بین پارسی‌ها و هندوها رونق گرفت. در آن زمان قالی، شال و کتیرا از کرمان به هندوستان صادر می‌شد و به جای آن از هند چای، شکر، پارچه، شمع و ادویه وارد می‌کردند، لذا یک کاروانسرا در کرمان به نام کاروانسرای هندوها معروف گردید. این کاروانسرا به دست مرحوم حاج سید جواد امام جمعه ( 1150 هجری شمسی ) ساخته شده و دو طبقه دارد. وجه تسمیه آن از هندی اخذ شده است. هنوز هم در ضلع شمالی این کاروانسرا، معبد هندوها با سبک معماری ویژه‌ای باقی مانده است. کاروانسرای مذکور از دو بخش تشکیل شده است.
به بازار موازی ضلع شمالی کاروانسرای هند و ( بازار هندو ) نیز می‌گویند.
کاروانسرای حاج آقا علی
این کاروانسرا روبروی مسجد چهلستون و نبش خیابان شریعتی قرار دارد. تعداد حجره‌های آن 38 باب است که در اثر تخریب شدید نیاز فراوان به بازسازی دارد.
کاروانسرای میرزا حسن
یکی از کاروانسراهای طولی کرمان، کاروانسرای دو طبقه میرزا حسن است که دارای 55 باب حجره است که به مرمت نیاز دارند. یکی از درهای ورودی آن به بازار زرگری، دومی به بازار کفاش‌ها، سومی به بازار کلاه مالی مرتبط است.
تیمچه حاج آقا عبدالله
این تیمچه در سمت چپ بازار واقع شده و هجره‌های آن نقش انبار و کارگاه‌های عطاری بازار را دارند و از دو بخش تشکیل شده که بخش جلویی آن دو طبقه است و بخش دوم آن هم خانه‌ای است که به آن الحاق شده است. این تیمچه بیش از 150 سال قدمت دارد و مجموعاً 27 حجره را در خود جای داده است.
تیمچه کوزه‌گرها
این تیمچه که بزرگتر از تیمچه عطارها است و در جوار آن قرار گرفته، دو طبقه دارد. این تیمچه در گذشته مرکز تجاری یزدی بوده و در حال حاضر رونق سابق را ندارد و به انبار ریس( نخ قالی بافی)، پشم و پنبه تبدیل شده است. در ورودی این تیمچه بزرگ و چوبی است و طرح جالبی دارد.
جاذبه های طبیعی
ییلاقات ماهان
شهر ماهان در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان در مسیر راه کرمان به بم واقع شده است. این شهر زیبا که در دامنه ارتفاعات قرار گرفته از چشمه‌ها و آبهای فراوان برخوردار است. در 6 کیلومتری جنوب ماهان باغی زیبا و بزرگ با ساختمانی جالب وجود دارد. این ساختمان زیبا و ییلاقی در دوره قاجاریه بنا گردید.
ییلاقات جوپار
شهر ییلاقی جوپار با مناظری زیبا در جنوب کرمان قرار دارد که با جاده‌ای آسفالته به کرمان و ماهان مرتبط میشود. این ناحیه پارکی زیبا و باغ‌هایی جالب و دیدنی دارد. مقبره مطهر امامزاده حسین که گفته میشود فرزند موسی‌بن‌جعفر( ع ) است، در آنجا قرار دارد و زائرین زیادی جهت زیارت به آنجا می‌روند. جوپار ییلاق با صفایی است و شهرکی نسبتاً آباد به شمار می‌روند. انگور جوپار بسیار مرغوب و معروف است.
ییلاقات راین
راین یکی از ییلاقات شهرستان کرمان می‌باشد که فاصله آن تا کرمان 110 کیلومتر و تا بم 120 کیلومتر است و از نقاط خوش آب و هوای استان به شمار می‌رود. راین در دامنه قله کوه هزار قرار دارد که بلندترین قله استان و سومین قله ایران با ارتفاع 4450 متر است. این کوه در اکثر ماه‌های سال پوشیده از برف است و آبشاری زیبا در آن واقع شده است. در راین درختان چنار کهنسال و ستبری وجود دارد که بسیار دیدنی هستند.
چشمه حسین آباد ( راین )
این چشمه در 33 کیلومتری شمال‌غربی راین کرمان واقع شده و آب آن از دسته آبهای بی‌کربناته سدیک است و تقریباً با آبهای معدنی ویشی فرانسه مشابه است. این نوع آبها در دستگاه گوارش باعث قلیایی شدن محیط معده و سپس تحریک ترشحات آن می‌گردند و در سیستم کبدی و لوزالمعده به سبب تحریک لوزالمعده و بزاق ، اثر بهبود بخشی دارند.
چشمه قلعه عسگر
چشمه قلعه عسگر در 11 کیلومتری روستای سلطان آباد، در جنوب کرمان واقع شده است. آب این چشمه از دسته آبهای کلروره سدیک سنگین و مشابه آب معدنی اوریاژ ایزر فرانسه است. این دسته آبها بیشتر مصارف خارجی دارند و در رفع بیماریهای لنفاتیسم، راشیتیسم، برخی بیماریهای پوستی، رماتیسم و بیماریهای زنانه مؤثر است.
چشمه معدنی ته خاتون
این چشمه در شرق کرمان به فاصله 13 کیلومتری جوشان واقع شده است. از آب این چشمه برای استحمام استفاده میشود. آب این چشمه گرم از دسته آبهای کلروره سدیک و بی‌کربناته کلسیک گازدار است و آرام بخش دردهای مفصلی و عصبی است.
چشمه معدنی غرغره ( باباترش )
چشمه معدنی غرغره در فاصله 40 کیلومتری راین کرمان واقع شده است. این منطقه پوشیده از رسوبات کویری و حاوی املاح نمکی فراوان می‌باشد. آب چشمه غرغره از دسته آبهای کلروره سدیک بیکربنات کلسیک سنگین و شبیه آب معدنی اوریاژایزر فرانسه است. این نوع آب در درمان خارجی بیماریهای لنفاتیسم، راشیتیسم و بیماریهای پوستی، رماتیسمی و همچنین بیماریهای زنانه مصرف دارد.
چشمه آب معدنی ابارق
چشمه معدنی ابارق در جنوب شرقی کرمان در فاصله 11 کیلومتری شمال دهکده ابارق واقع شده است. آب این چشمه از گروه آبهای کلوره سدیک و سولفات کلسیک نیمه گرم است که شبیه آب چشمه نیدربرون له‌بن فرانسه می‌باشد و برای دستگاه هاضمه بدن مفید است. مصرف این دسته آبها در درمان بیماریهای مفصلی نیز توصیه میشود از آب چشمه برای استحمام استفاده می‌کنند.
چشمه آب معدنی بوجان
چشمه معدنی بوجان در جنوب غربی کرمان به فاصله 45 کیلومتری سیرجان قرار دارد. آب این چشمه نیز از دسته آبهای کلروره سدیک و سولفاته کلسیک نیم گرم است.
چشمه معدنی رضاآباد
این چشمه به فاصله 6 کیلومتری شمال روستای گزک در شمال کرمان واقع شده است. آب چشمه رضاآباداز دسته آبهای کلروره سدیک و سولفاته کلسیک نیم گرم می‌باشد و عمدتاً مورد استفاده استحمام قرار می‌گیرد. این منطقه را رسوبات آبرفتی دوران چهارم پوشانده‌اند.
چشمه معدنی پاچنار
این چشمه در 6 کیلومتری شمال آبادی جرک و 67 کیلومتری شمال کرمان واقع شده است. محل استقرار و نوع آب این چشمه نیز مانند چشمه معدنی رضا آباد می‌باشد.
چشمه آب معدنی بیشه
این چشمه معدنی در فاصله 24 کیلومتری شمال شرقی کرمان و در شمال شهداد واقع شده است. آب چشمه از دسته آبهای کلروره سدیک و سولفات کلسیک گرم است.
چشمه‌های آب معدنی اختیارآباد
چشمه‌های آب معدنی جوقن، بی‌بی، شهراء، جیوه و مرتضی علی در مجاورت دهکده اختیارآباد به فاصله 14 کیلومتری غرب کرمان از زمین خارج می‌شوند. آب این چشمه‌ها از دسته آبهای کلروره سدیک، سولفاته کلسیک هستند که مشابه آب چشمه نیدر برون لدبن فرانسه می‌باشد.
چشمه آب معدنی حوض نو
چشمه حوض نو در شمال‌شرقی کرمان واقع شده است. اطراف چشمه را رسوبات آبرفتی دوران چهارم زمین‌شناسی فرا گرفته است. آب چشمه حوض‌نو از دسته آبهای سولفاته سدیک و کلروره کلسیک است.
چشمه آب معدنی بغرا
این چشمه در فاصله تقریبی 13 کیلومتری شمال بخش جوشقان در شمال شرقی کرمان قرار دارد. آب آن از گروه آبهای سولفاته کلسیک و بیکربنات سدیک گرم است. مصرف درمانی این دسته آبها بیشتر خارجی است و برای بیماریهای مفصلی نقرس استفاده میشود.
چشمه معدنی حوض آباد
چشمه حوض‌آباد در 13 کیلومتری بخش جوشان در شمال شرقی کرمان قرار دارد. این آب نیز از دسته آبهای سولفاته بیکربنات سدیک می‌باشد که شبیه آب معدنی وتیل فرانسه می‌باشد.
اماکن زیارتی و مذهبی
مسجد گنجعلی‌خان
این بنا در گوشه شمال شرقی میدان گنجعلی‌خان و همجوار با مدرسه گنجعلی‌خان واقع شده و در واقع موزه کوچکی است از هنرهای تزئینی اسلامی نظیر کاشی‌کاری، گچبری و خطاطی که به سبک زیبایی آراسته شده‌اند. تاریخ بنای مسجد به 1007 هجری قمری مربوط است و چهارده باب مغازه از مجموعه یاد شده موقوفه این مسجد شده‌اند.
مسجد وکیل
این مسجد جزئی از مجموعه وکیل است که به سبک معماری عصر قاجاریه با آجر و گچ تزئین شده است.
مسجد جامع کرمان
این مسجد جزئی از مجموعه مظفری است که امیر مبارزالدین‌محمد مظفرمیبدی‌یزدی در سال 750 هجری قمری آن را به اتمام رسانده است. سر در رو به مشرق آن از شلیک توپ‌های آغا محمدخان قاجار خراب شد ولی بعدها مرمت و بازسازی شد. ساختمان مسجد بر طبق اصول قرینه سازی، دو ایوان بزرگ تابستانی و زمستانی دارد.
مسجد ملک
مسجد ملک از نوع مساجد چهار ایوانی و یکی از بزرگترین مساجد کرمان است. قدمت این مسجد به قرن پنجم هجری یعنی زمان سلجوقیان میرسد. قسمتهای مختلف مسجد مخصوصاً صفه اصلی در زمان وکیل الملک(1285 هجری‌قمری) و ایوان شرقی در قرن اخیر به وسیله مرحوم دیلمقانی بازسازی گردیده است. آنچه از قسمتهای اصلی دوره سلجوقیان به جای مانده، برج آجری ضلع شمال شرقی و سه محراب گچبری‌شده است که یکی از محراب‌ها بر اثر تغییراتی که در بنا صورت گرفته در حال حاضر در پشت‌بام شبستان امام‌حسن(ع) قرار دارد. برج آجری مذکور نیز فرو ریخته و فقط قسمتی از آن باقی مانده که حفاظت و مرمت گردیده است.
مسجد چهل ستون
این مسجد به فرقه شیخیه تعلق دارد و در نبش خیابان شریعتی قرار گرفته است. مسجد به همت حاج‌آقاعلی‌رفسنجانی در سال 1286 هجری قمری به اتمام رسیده است. مسجد چهلستون به تقلید از مسجد وکیل شیراز متشکل از چهل ستون سنگی یکپارچه و بخش‌های الحاقی است که بر وسعت و زیر بنای آن افزوده است.
آرامگاه شاهزاده حسین جوبار
شاهزاده جوبار یکی از بقاع متبرکه بخش جوبار از توابع کرمان است. بنای این زیارتکاه به دوره صفویه مربوط است که در دوره قاجاریه تعمیر و تکمیل شد.
بنای شاهزاده حسین متشکل از حیاط، حرم، گنبد و رواق می‌باشد. از تزئینات جالب توجه دوره صفویه آن کاربندی رواق اطراف حرم را می‌توان نام برد.
اصفهان استان گنج و دفینه و سرزمین عتیقه ها
از مراجعه به منابع موجود تاریخی چنین بر می آید که کلمه ” اسپاران “ بطلمیوس, ” سپاهان “ پهلوی و”اصفهان“ عرب و ” اصفهان “ امروز لفظی قدیمی است و به احتمال قریب به یقین کلمه ای پهلوی است و ریشه قدیمی تر از پهلوی آن مکشوف نیست . در عهد اشکانیان اصفهان مرکز و پایتخت یکی از ایالت های وسیعی بود که تحت فرمان ملوک اشکانی قرار داشت . در دوره ساسانیان, اصفهان محل سکونت و قلمرو و نفوذ ”اسپوهران“ یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی که مشاغل عمده و مناسب سلطنتی در اختیار داشتند, بود. بعد از اسلام, اصفهان مانند دیگر شهرهای ایران تا اوایل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خلیفه عباسی, مورد توجه قرار گرفت و به حاکم این شهر دستور داده شد در عمران و آبادانی آن کوشا باشد. در سال 319 هـ. ق. مرداویج زیاری اصفهان را متصرف شد و آن را به پایتختی برگزید و جشن سده را هرچه باشکوه تر در این شهر برپا کرد. در سال 327 هـ .ق. اصفهان به تصرف رکن الدوله دیلمی در آمد و آن را به پایتختی انتخاب کرد و اصفهان دوباره رونق خود را گرفت. در سال 443 هـ . ق. اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقی فتح شد. در سال 639 هـ. ق. تحت سلطه مغولها قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجدداُ رونق یافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفویه که پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان, انجام گرفت . با سقوط شهر اصفهان سلسله صفوی نیز منقرض شد و اصفهان دچار انحطاط شد. در دوران زندیه و قاجاریه پایتخت کشور به شیراز و تهران انتقال یافت در زمان قاجار پسر ناصرالدین شاه, ظل السطان زمین و مصالح و آثار تاریخی شهر را به مردم می فروخت و می خواست به هرترتیبی که شده مخارج قشون خود را که از واحدهای بسیار قوی و منظم کشور بود, تاْمین کند .از ویژگی های اقتصادی شهر اصفهان در دوره قاجار, درآمد ناچیز زمین و عدم امنیت ملاکین بود. در دوره پهلوی با توجه به شرایط تاریخی و جغرافیایی, شهر اصفهان موردتوجه قرار گرفت, دربازسازی آثار تاریخی آن کوشش هایی به عمل آمد و توسعه صنعتی شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان یکی از شهرهای بزرگ و سیاحتی ایران است.
بنا و یادمانهای تاریخی
آرامگاه پیر بکران
در 30 کیلومتری جنوب غربی اصفهان در روستای پیربکران ، یک اثر مذهبی, تاریخی وهنری وجود دارد که از نمونه های عالی آثار قرن هشتم ایران به شمار می رود. بنای مزبور شامل 3 قسمت است. اول رواق بقعه، دوم صحن بقعه, سوم آرامگاه پیربکران که در ضلع شمالی بقعه و متصل به اتاقی محفوظ که ظاهراُ محل تدریس و ریاضت محمد بکران بوده است. کتیبه ای در آرامگاه وجود دارد که شامل سوره (فاتحه) و آیاتی از سوره (سین) است و در ذیل آن ها, کتیبه تاریخی سنگ آرامگاه به تاریخ سال 703 هـ .ق وجود دارد.
آرامگاه بابا رکن الدین
درضلع جنوبی زاینده رود و مجاور جاده قدیم شیراز، در قبرستان قدیمی اصفهان ـ تخت پولاد ـ آرامگاه یکی از عرفای مشهور قرن هشتم هجری به نام بابارکن الدین مسعود بن عبدالله بیضاوی واقع شده است که در تاریخ یکشنبه 26 ربیع الاول سال 769 هـ . ق وفات یافته و در این مکان دفن شده است .
آرامگاه بابا قاسم
این بنا در طرف غرب خیابان هاتف اصفهان و در حدود پانصد متری مسجد جامع عتیق در کوچه باباقاسم قرار دارد. بر اساس اسناد موجود می توان گفت محمد ـ معروف به باباقاسم ـ از عرفا و صلحای ربانی و علمای قرن هشتم هجری قمری بوده است.
آرامگاه میرفندرسکی
آرامگاه میرفندرسکی از عرفا و حکمای معروف عهد صفویه در ” تکیه میر “ تخت فولاد اصفهان واقع شده است
آرامگاه شاهزادگان
درمجاورت یکی از زیارتگاه های اصفهان به نام ” بستی فاطمه “ بقعه شاهزادگان واقع شده است. مدفونین این بقعه, نوادگان دختری شاه عباس اول و فرزندان ” عیسی خان “ قورچی باشی هستند که به دستور شاه صفی به قتل رسیده اند. نام مقتولین بر سنگ مزار آن ها منقور است .
آرامگاه واله
” آقا محمد کاظم واله “ از شعرا و اعاظم اصفهان در دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بوده است که در سال 1229 هجری قمری در گذشته و بر مزار او بقعه ای بنا شده است. آرامگاه واله در حاشیه خیابان فیض واقع است .
آرامگاه صائب تبریزی
صائب تبریزی , شاعر بلند پایه سبک هندی در سال 1006 متولد و درسال 1081 هـ .ق در اصفهان در گذشت و در باغ شخصی خود , به نام باغ تکیه مشرف به شهر نیاسر , به خاک سپرده شد .
آرامگاه همای شیرازی
آرامگاه همای شیرازی از شاعران و نویسندگان و عارفان ایرانی در قرن 13 هجری در پایین یکی از جرزهای شرقی ایوان شمالی بقعه امام زاده احمد قرار دارد .
آرامگاه مجلسی
این آرامگاه , در گوشه شمال غربی مسجد جامع اصفهان واقع شده و مدفن چند تن از علمای بزرگ شیعه از جمله آخوند ملا محمدتقی مجلسی و فرزندش آخوند ملا باقر مجلسی ـ صاحب بحارالانوار ـ است .
آرامگاه میرعماد
این آرامگاه در مسجد مقصود بیک اصفهان واقع شده است . میر محمد بن حسین حسنی سیفی قزوینی , ملقب به عمادالملک و مشهور به میر , خطاط معروف ایرانی ( 961 – 1024 هـ .ق ) و یکی از بزرگترین نویسندگان خط نستعلیق زمان خود بوده است .
گردشگاه و باغ های تاریخی چهارباغ ر
اصفهان در سال 1006 هجری رسماُ به پایتختی شاه عباس اول انتخاب شد و بنا به دستور شاه عباس از محل دروازه دولت تا دامنه کوه صفه, خیابان طویل و عریض مشجری تحت عنوان چهارباغ احداث شد تا به عنوان گردشگاه خانواده سلطنتی ودرباریان استفاده شود. باغ های مشهور چهارباغ عبارت بودند از : باغ تخت , باغ طاووس خانه , باغ کاج , باغ پهلوان , باغ بابا امیر , باغ توپخانه , باغ نسترن , باغ چهل ستون , باغ بلبل یا بهشت
کاخ چهل ستون
باغ چهل ستون که بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد , در دوره شاه عباس اول احداث شده است و در وسط این باغ , عمارت چهل ستون قرار دارد . در زمان شاه عباس دوم در این بنا تغرات کلی پدید آمد و تالار آینه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالی و جنوبی تالار آینه و ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با کلیه تزئینات نقاشی و آینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقف ها به آن افزوده شده است. قسمت های جالب ودیدنی کاخ چهل ستون به شرح زیر است :
ـ سقف باشکوه نقاشی شده تالار هجده ستون و سقف آینه کاری تالار آینه و مدخل آینه کاری تالار جلوس شاه عباس دوم
ـ ستون های عظیم تالارهای هجده ستون و تالار آینه
ـ شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری دوره صفویه است .
ـ تزئینات عالی طلاکاری سرسرای پادشاهی و اتاق های طرفین تالار آینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که تصویر شاهان صفوی را نشان میدهد.
ـ تصویری از شاه عباس اول باتاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه که در مرمت سال های 1334 و 1335 خورشیدی از زیر گچ خارج شده است .
ـ آثار پراکنده ای از دوران صفویه مانند سردر ” مسجد قطبیه “و سردرهای ” زاویه درکوشک “ و آثاری از ”مسجد درب جوباره “ یا ” پیر پینه دوز ” و ”مسجد آقاسی “ که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوب غربی باغ نصب شده است . کاخ چهل ستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده به ” مبارک ترین پتجمین سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است . شیر ها و مجسمه های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه ها تنها آثاری است که از دو قصر با شکوه دیگر دوره صفوی یعنی آینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی مانده و بعد ها به این محل آورده شده است .اگرچه انعکاس ستون های بیست گانه تالارهای چهل ستون در حوض مقابل عمارت مفهوم چهل ستون را القا میکند ولی در حقیقت واژه چهل در نام این عمارت نشانه کثرت است و وجه تسمیه عمارت مزبور به علت تعدد ستون های آن است .
کاخ هشت بهشت
عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ای از کاخ های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است که در دوره ” شاه سلیمان “ ( 1080 هـ . ق ) بنا شده است. ازباغ وسیع ( هشت بهشت ) وسعت زیادی باقی نمانده, ولی قصر تاریخی آن هنوز اثری ارزنده و جالب توجه است .
از آثار قابل توجه این قصر که نماهای خارجی را تزیین کرده است کاشی کاری هایی است که انواع حیوانات و پرنده و درنده و خزنده را نشان میدهد .
در دهه اخیر پارک مجلل و زیبایی به همت شهرداری اصفهان در اطراف این کاخ تاریخی طراحی و ساخته شده است که در حال حاضر از گردشگاههای مشهور شهر اصفهان است .
عمارت عالی قاپو
این قصر که درعهد صفویه ( قصر دولتخانه یا دولتخانه مبارک نقش جهان ) نام داشت نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهدصفوی است که در اوایل قرن یازدهم هجری به امر شاه عباس اول ساخته شده است. شاه صفوی, سفیران و شخصیت های عالیقدر را در این‌کاخ به‌حضور می پذیرفت .
عالی قاپو دارای پنج طبقه ساختمان است و هر طبقه تزئینات ویژه ای دارد . با آنکه بعد از دوره صفویه به تزئینات بناها خرابی ها و لطمات جبران ناپذیری وارد آمده است ولی هنوز شاهکارهایی از گچبریها و نقاشیهای عهد صفویه را در بر دارد و تماشاکنندگان را به تحسین وا میدارد .
مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی, نقاش معروف عهد شاه عباس ( که آسیب فراوان دیده اند ) نقاشی های گل و بوته , شاخ و برگ , اشکال وحوش و طیور و گچ بری های زیبای آن به شکل انواع جام و صراحی در تاق ها و دیوارها تعبیه شده است وشاه صفوی و مهمانان او , از تالار همین عمارت مناظر بازی چوگان , چراغانی , آتش بازی ها و نمایش های میدانی را تماشا می کردند.
تالار اشرف
ساخت و احداث این عمارت که در اندرون کاخ سلطنتی صفوی جای داشت به شاه عباس دوم نسبت داده می شود و انتساب آن به اشرف هیچ ارتباطی با اشرف افغان ندارد. این بنا تقریباُ با چوب بست ساخته شده است بام آن مسطح و برپایه های بلند ضخیم پوشیده از طلا نهاده شده است ، سقف آن با قطعات چوب متصل به هم تزئین شده و در بخش های مختلف آن نظیر بقیه قسمتها , برق طلا می درخشد . گفته می شود , تالار اشرف در اواخر سلطنت شاه سلیمان و یا در عهد سلطنت شاه سلطان حسین ساخته شده است.
مدرسه شمس آباد
این مدرسه از مدارس طلبه نشین دوره ” شاه سلطان حسین “ صفوی است که درمحله ” شمس آباد “ اصفهان واقع شده است و به وسیله یکی از رجال آن دوره به نام ” آقا میر محمدمهدی “ تاجر عباس آبادی , درسال 1125 هجری قمری بنا شده است .
مدرسه کاسه گران
این مدرسه طلبه نشین نیز از بناهای دوره شاه سلیمان صفوی است که در بازار ” ریسمان “ اصفهان واقع شده است. این مدرسه تزئینات گچ بری و کاشی کاری های زیبایی دارد و به وسیله یکی از رجال آن دوره به نام ” آقا میر محمد مهدی “ ملقب به ” حکیم الملک “ در سال 1105 هجری قمری بنا شده است . کتیبه های داخلی مدرسه سال 1013 هجری قمری را نشان می دهد .
منار جنبان
این بنا به صورت یک بقعه و دو مناره است که بر روی قبر ( عمو عبدالله ) از زاهدان و صلحای معروف قرن هشتم هجری بنا شده است و سنگ قبر آن تاریخ 716 هـ .ق مقارن با اواخر سلطنت (اولیجاتیو) ایلخان مغول را نشان می دهد .ایوان منار جنبان یکی از نمونه های ابنیه سبک مغولی ایران است که از آن دوره کاشی کاری هایی نیز به یادگار دارد . مناره ها بعداُ و احتمالاُ در اواخر عصر صفویه به ایوان مزبور اضافه شده است و با حرکت دادن یکی از آنها دیگری نیز حرکت میکند .نکته جالب در این بنا قدیمی آن است که وقتی یکی از مناره هابه حرکت در آید نه تنها مناره دیگر به حرکت در می آید بلکه تمامی این ساختمان مرتعش می شود . در حال حاضر, از این اثر تاریخی بشدت مراقبت می شود.
مناره دارالضیاء
دو مناره معروف به مناره های ” دارالضیافه “ که ” دارالضیاء “ نیز گفته شده است ، در محله ” جوباره “ اصفهان واقع شده اند و از بناهای قرن هشتم هجری اند. کتیبه مناره ها فرو ریخته است و نمی توان سال قطعی ساختمان آن ها را دریافت. این دو مناره تزئینات کاشی کاری نیز دارند و چنان که از نام آن ها پیداست, سردر مهمان سرای مشهوری بوده اند که به امیر یا حکمران یا پادشاهی در قرن هشتم تعلق داشته است .
مناره باغ قوشخانه
این مناره را (طوقجی) و به واسطه مجاورت آن با ” آرامگاه علی بن سهل “ مناره علی بن سهل نیز گویند . این مناره در منتهی الیه شمالی محله جوبار واقع شده واز بناهای قرن هشتم هجری است. این مناره دارای تزئینات کاشی کاری است و قسمتی از تارک مناره و تزئینات کاشی کاری آن فروریخته است. وجه تسمیه آن به قوشخانه , به مناسبت مجاورت آن با یکی از باغ های سلطنتی دوره شاه عباس اول صفوی است که گویا بازهای شکاری پادشاهان صفوی در این باغ نگهداری می شده اند .
مناره چهل دختر
یکی
از آثار جالب دوره سلجوقی در اصفهان مناره چهل دختر است که با تزئینات
آجری و کتیبه های کوفی آراسته شده است ، این مناره را ” ابوالفتح نهوجی “
در سال 501 هجری بنا کرده است. نهوج از توابع اردستان و سال 501 مقارن با
سومین سال پادشاهی سلطان محمدبن ملکشاه سلجوقی است که در آن زمان اصفهان
پایتخت سلسله سلجوقی بوده است .
مناره ساربان
این مناره در شمال محله ( جوباره ) و در قسمت یهودی نشین اصفهان واقع شده است و از زیباترین مناره های عهد سلجوقی است که در قرن ششم هجری بنا شده است و تزئینات آجری و کاشی کاری دارد . این مناره حدوداُ 54 متر ارتفاع دارد .
مناره زیار
این مناره در دهکده ( زیار ) در 30 کیلومتری شرق اصفهان و در ساحل جنوبی زاینده رود واقع شده و تزئینات آجری زیبایی دارد. زمان ساخت آن را قرن ششم هجری می دانند. نام زیار که به محل استقرار این مناره اطلاق می شود, به احتمال قوی , با دوره حکمرانی مرداویج زیاری ارتباط دارد که در آغاز قرن چهارم , شهر اصفهان پایتخت وی بوده است و در ساحل زاینده رود قصرهایی برای سکونت و مراکز اداری حکومت وی بنا شده بود .
مناره راهروان
این مناره که در خارج از شهر اصفهان قرار دارد, یکی از آثار قرن ششم هجری است که تاریخ بنای آن را بعد از مناره های ”مسجد علی“ و ”ساربان“ حدس زده اند. این مناره از مناره های زیبای عهد سلاجقه است .
قلعه فارفا آن
این قلعه در قریه ”فارفا آن“ رویدشت اصفهان واقع شده است و دژی است که در عهد ساسانیان بنا گردیده است. ” فارفاآن “ در قدیم یکی ازشهرهای حاکم نشین اصفهان به شمار می آمد.
کاروان سرای مهیار
این کاروان سرا که در 52 کیلومتری جنوب اصفهان و در دهکده ای به همین نام قرار گرفته است , به صورت چهار ایوانی و به شکل مستطیل بنا شده است . این کاروانسرا به احتمال زیاد , در زمان شاه اسماعیل بنا گردیده است . اهمیت دیگر آن در بناهای متعدد آن مانند آسیاب , نانوایی , قهوه خانه وبازار است که در مجموع یک شهرک کوچک رادر این جاده تشکیل می داده است.
پل الله وردی خان ( سی وسه پل )
این پل که در نوع خود شاهکار بی نظیری از آثار دوره شاه عباس اول صفوی است, به هزینه و نظارت سردار معروف او ” الله وردی خان “ بنا شده است. این پل به نام های ”سی و سه چشمه“, ”چهار باغ“ , ” جلفا “ و بالاخره ” زاینده رود “ معروف است . تاریخ بنای این پل را شیخ علی نقی کمره ای شاعر زمان شاه عباس در یک قطعه شعر به ماه تاریخ , سال 1005 هجری ذکر کرده است. این سال مقارن ایامی است که خیابان چهارباغ نیز احداث شده است . این پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولانی ترین پل بر روی زاینده رود است . در دوره صفویه مراسم جشن آبریزان یا آبپاشان در کنار این پل صورت می گرفت . در سفر نامه های سیاحان اروپایی آن دوران به برگزاری این جشن اشاره شده است . ارامنه جلفا هم مراسم خاج شویان خود را در محدوده همین پل برگزار می کرده اند . این پل یکی از شاهکارهای معماری و پل سازی ایران محسوب میشود و از زیبایی و عظمت منحصر بفردی برخودار است .
پل خواجو
پل خواجو یا ” پل شاهی “ که از اواخر دوره تیموری شالوده هایی داشته است, به امر شاه عباس دوم درسال 1060 هجری به صورت امروزی آن ساخته شد. غرفه های آن با تزئینات کاشی کاری و نقاشی پوشیده شده است. پل خواجو به هنگام طغیان آب زاینده رود, منظره ای دیدنی می یابد. برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوصی که به نام ” بیگلر بیگی “ شهرت دارد, بنا شده است. این ساختمان هم اکنون نیز وجود دارد. اتاق های آن دارای تزئینات نقاشی است. نام اصلی این پل در مآخذ دوران صفوی, پل شاهی آمده است. و خواجو نامی است که طی دو قرن اخیر به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد .
نام این پل هیچ ارتباطی به نام شاعر قرن هشتم هجری یعنی خواجوی کرمانی ندارد . این پل در سالهای نه چندان دور به نامهای ” پل شیراز “ و “ پل بابا رکن الدین “ معروف بوده است .
پل شهرستان
این پل در ناحیه ”جی“ قدیم و 4 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده و قدیمی ترین پلی است که بر زاینده رود احداث شده است. پل شهرستان از نظر معماری فوق العاده جالب توجه است و به عقیده باستان شناسان اساس و بنیاد آن به دوره ساسانیان مربوط است؛ ولی ساختمانهای روی پل از نحوه معماری دوره اسلامی متاْثر گردیده اند .
پل مارنان
نام این پل که در اصل ”ماربین“ نام داشته , از کلمه ” مهربین “ اوستایی اخذ شده است. قرن ها قبل از ظهور زرتشت , معبد مهرپرستان بر فراز کوه سنگی قرار داشت. نام این بلوک در دوره ساسانیان مهربین بود و در طول مدت 14 قرن دوره اسلامی به ” ماربین “ معروف شد. پل مارنان واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی ترین سمت شهر اصفهان بود .
جاذبه های طبیعی
آبشار شالورا
این آبشار در 65 کیلومتری غرب اصفهان و در نزدیکی روستای جو میهن قرار دارد .
آبشار کرد علیا
این آبشار که در 90 کیلومتری غرب اصفهان و در ارتفاعات دالانکوه قرار دارد, از آب شدن برف های دالانکوه به وجود آمده است و در بهار منظره بسیار زیبایی ایجاد می کند.
چشمه آب معدنی ورتون
در 43 کیلومتری جاده اصفهان به یزد جاده ای فرعی وجود دارد که پس از طی 18 کیلومتر به ناحیه ورتون می رسد. بعد از ورتون در فاصله 12 کیلومتری, چشمه های معدنی ورتون قرار گرفته اند. در این منطقه حمام هایی به سبک دوره صفویه است که اکثراُ مخروبه اند و برخی از آنها که سالم است مورد استفاده مردم قرار می گیرد. آب گرم ورتون از دسته آب های کلروره بی کربناته و سولفاته گرم است. خواص درمانی استحمام در این آب عبارت است از : تسکین دهندگی دردهای عصبی و رماتیسمی . این آب در صورت نوشیدن باعث ازدیاد ترشح معده می گردد. به سبب وجود سولفات سدیم در ترکیب آن , این آب خاصیت ملین دارد و سرانجام وجود آهن در ترکیب آن , در درمان کم خونی موْثر است .
اماکن زیارتی و مذهبی
مسجد جامع عباسی (مسجد شاه)
ساختمان مسجد جامع عباسی , درضلع جنوبی میدان تاریخی اصفهان در سال 1020 هجری قمری به فرمان شاه عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شد . کتیبه سردر مسجد به خط ثلث ” علیرضا عباسی“ در سال 1025 نگاشته شده و حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد جامع را از مال خالص خود بنا کرده وثواب آن را به روح جد اعظم خود ” شاه طهماسب “ اهدا نموده است, در ذیل این کتیبه, کتیبه دیگری است که از استاد علی اکبر اصفهانی ( مهندسی معمار مسجد ) تجلیل شده است .
مسجد شیخ لطف الله
این مسجد بی نظیر شاهکار دیگری از هنر معماری و کاشی کاری قرن یازدهم هجری قمری است که به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است . ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هـ . ق اتمام یافت و ساختمان تزئینات آن در سال 1028 هجری قمری به اتمام رسیده است . کتیبه سردر آن به خط ثلث علیرضا عباسی و به تاریخ سال 1012 هجری قمری است معمار و بنای مسجد ” استاد محمدرضا اصفهانی “ است که نام او در داخل محراب زیبای مسجد در لوحه کوچکی ذکر شده است . باستان شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته اند : ” به سختی می توان این بنا را محصول دست بشر دانست . “ شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه واز مردم ” میس “ از قراء ” جبل عامل “ در لبنان امروزی بود که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید. این مسجد به منظور تجلیل از او احداث گردید.
مسجد و مناره برسیان
این مسجد در 42 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده و یک اثر خالص سلجوقی است. مناره آن را در سال 491 و محراب آن را در سال 498 هجری قمری ساخته شده است. تزئینات آجری داخل مسجد شبیه به گنبد تاج الملک در مسجد جمعه اصفهان است و به احتمال قوی معمار هردو بنا یکی بوده است .
مسجد گار
این مسجد که از دوره سلاجقه است در دهکده ” گار “ که امروزه آن را ” جار “ تلفظ می کنند و در جنوب بستر زاینده رود واقع شده است قرار دارد. از این مسجد جز ویرانه هایی باقی نمانده است ولی مناره آن وضع خوبی دارد و به موجب کتیبه کوفی موجود در آن , در سال 515 هـ .ق به وسیله شخصی به نام ” سید الرْوسا ء ابوالقاسم“ بنا شده است .
مسجد سرخی
این مسجد کوچک که نماز خانه آن در سالهای اخیر بازسازی شده است در سال 1014 هـ .ق توسط خلف نامی که سفره چی شاه عباس اول بود بنا گردیده است . در گذشته این مسجد را مسجد سفره چی می نامیدند . ولی کلمه سفره چی در طول زمان به سرخی تبدیل شده است . سردر این مسجد حاوی کتیبه ای است به خط ثلث که با کاشی معرق سفید به زمینه ای به رنگ آبی نوشته شده است .
مسجد لبنان
این مسجد در حاشیه غربی اصفهان و در محله لبنان از محلات قدیمی شهر اصفهان واقع شده است . از آثار تاریخی آن جز چند قطعه گچبری از قرن هشتم و چند قطعه کاشی کاری از دوره شاه سلیمان به خط ( امامی ) و لوح سنگی سردر , چیز دیگری باقی نمانده است . منبر قدیمی این مسجد از نمونه های جالب توجه عهد صفویه است . گنبد و مناره کاشی کاری شده این مسجد از الحاقات نیم قرن اخیر است .
مسجد رکن الملک
این مسجد به وسیله ( میر سلیمان خان شیرازی ) ملقب به ” رکن الملک “ در ابتدای تخت فولاد اصفهان بنا شده و یکی از بناهای مشهور دوره قاجاریه است . سردر , گنبد و داخل آن با تزئینات کاشی کاری آراسته شده و آرامگاه ”رکن الملک “ در یکی از اتاق های سرسرای ورودی صحن آن قرار دارد . کتیبه های این مسجد و مدرسه کوچک متصل به آن که تاریخ سال های 1319 تا 1325 هجری قمری را دارد , دارای اشعار فارسی است که در اطراف صحن مسجد با کاشی کاری زیبا بسته اند .
مسجد اریزان
مسجد اریزان که سال ها به دست فراموشی سپرده شده بود , بسیار زیباتر از دوبنای مساجد کاخ و دشتی است و داخل آن با تزئینات گچ بری نیز آراسته شده است . طی سال های اخیر ، تعمیراتی در این مسجد به عمل آمده است.
مسجد قطبیه
این مسجد , در دوره ”شاه طهماسب اول“ به وسیله ” قطب الدین علی باب الدشتی “ بنا شده است . سردر زیبای این مسجد را برای محافظت به باغ چهل ستون انتقال داده اند. در کتیبه آن , سال 950 هـ .ق ثبت شده است .
مسجد سین
این مسجد در 24 کیلومتری شمال اصفهان واقع شده و از آثار دوره سلاجقه است. به موجب یک کتیبه خط کوفی موجود, مسجد را ”ابوغالب یحیی“ در سال 529 هجری قمری بنا کرده است. مناره مسجد ”سین“ در سال 529 هـ. ق. بنا گردیده است. مناره مسجد ” سین “ در سال 526 هـ .ق به وسیله ” ابو اسماعیل محمد “ بنا شده است .
مسجد اشترجان ( اشترگان )
این مسجد در دهکده ” اشترگان “ لنجان که امروزه اشترجان تلفظ می شود و تا شهر اصفهان 38 کیلومتر فاصله دارد واقع شده است. سردر مسجد آن 13 متر ارتفاع دارد و با کاشی های سبک اوایل قرن هشتم هجری قمری و تزئینات گچبری به شیوه همان دوره , آراسته شده است . مناره های این مسجد مانند منارجنبان متحرک است. تاریخ ساختمان سال 715 هـ .ق و بانی آن ” فخرالدین محمدبن محمد اشترجانی “ است .
مسجد جارچی
این مسجد در بازار بزرگ اصفهان واقع شده است و داخل آن تزئینات کاشی کاری معرق دارد . کتیبهْ سردر آن نام (شاه عباس اول ) و ( ملک سلطان جارچی باشی ) را که بانی ساختمان مسجد بود دربردارد وسال 1019 هـ .ق در آن ذکر شده است . جارچی باشی کسی بود که فرمان های شاهان صفوی را در میدان های شهر به اطلاع مردم می رساند .
مسجد ایلچی
این مسجد در محله ( احمدآباد ) اصفهان واقع شده است این بنا در دوره سلطنت شاه سلیمان صفوی بنا گردیده است و سردر و قسمت هایی از داخل آن کاشی کاری شده است .
امامزاده اسماعیل
در حاشیه شرقی خیابان هاتف که قدیمیترین قسمت شهر اصفهان است, مجموعه جالب توجهی وجود دارد مشتمل بریک مسجد بسیار قدیمی به نام شعیا و مقبره امام زاده اسماعیل که رواق و سردر صحن و گنبد زیبا و آجری بزرگ آن که از نوع گنبدهای چهارسوی اصفهان است, جلب توجه می کند . این مجموعه نفیس نمونه ای از معماری و تزئینات عهد سلجوقی و صفوی است .
امامزاده جعفر
بقعه ” جعفریه “ که از بناهای قرن هشتم , با تاریخ 725 هجری قمری است در حاشیه خیابان هاتف روبه روی امام زاده اسماعیل قرار گرفته است. این بنا همانند یک برج آجری است که نمای خارجی گنبد و اطراف آن با کاشی کاری و کتیبه های زیبایی تزئین یافته است.
امامزاده ابراهیم
بنای امام زاده ابراهیم در24 کیلومتری شرق اصفهان در روستای زمان آباد برخوار واقع شده است . این امام زاده صحنی وسیع با اتاق هایی در اطراف دارد . این امام زاده به حضرت موسی بن جعفر (ع) منسوب است .
بقعه هارون ولایت
بقعه هارون ولایت در دوره شاه اسماعیل اول صفوی و درسال 918 هـ ق به دستور یکی از امرای مشهور او به نام ”دورمیش خان “ و با نظارت وزیر او ” میرزا شاه حسین اصفهانی “ بنا شده است. نام ” دورمیش خان “ سردار مشهور شاه اسماعیل و ” حسین “ که اشاره ای به نام میرزا شاه حسین وزیر است . ” هارون ولایت “ از دوره صفویه به بعد همواره از زیارتگاه های مورد علاقه مردم اصفهان مخصوصاُ مردم روستاها بوده است. صاحب مدفن را از اولاد حضرت امام علی النقی (ع) ذکر کرده اند .
بقعه ستی فاطمه
یکی از اماکن مقدس اصفهان به نام ستی فاطمه, در مجاورت بقعه شاه زادگان قرار دارد. بقعه ستی فاطمه, مقبره و ضریح دارد ومعروف است که شخص مدفون در این آرامگاه , فاطمه صغری بنت حضرت امام موسی بن جعفر (ع) است. ساختمان صحن و بقعه آن از دوره صفویه به یادگار مانده است .
بقعه شاه سید علی اکبر
این بقعه که در 18 کیلومتری شمال شرقی شهرضا واقع شده , از آثار دوره صفویه است و کتیبه زیبای کاشی کاری شده ای دارد . ضریح آن در گوشه ای از بقعه , متصل به دیوار جنوبی آن , نصب شده و تزئینات آن منبت کاری ساده و با مشبک های برنجی است که در سال 1251 هجری قمری ساخته شده است .
بقعه شاه رضا
زیارتگاه شاه رضا در مسیر اصفهان به شیراز , در 84 کیلومتری جنوب اصفهان واقع شده است . تزئینات کاشی کاری گنبد آن ابتدا در زمان صفویه صورت گرفته است سپس در قرن سیزدهم هجری قمری تعمیر و تجدید بنا شده است و داخل آن نیز با تزئینات آینه کاری آراسته شده است . این امام زاده , زیارتگاه عمومی مردم ” شهرضا “ و دهات اطراف آن است .
کلیسای بیت اللحم
این کلیسا در میدان جلفا , به فاصله کمی از کلیسای مریم قرار دارد . ساختمان آن را یکی از ارامنه نیکوکار آن دوره به نام ” خواجه پطرس ولی جانیان “ احداث کرده است . تصویر او در دیوار کلیسا جای داده شده است .
کلیسای وانک
این کلیسا بزرگ ترین و زیباترین کلیسای جلفای اصفهان است که از نظر تزئینات و نقاشی های فضای داخلی بسیار جالب توجه است. تاق کلیسای وانک که در زبان ارمنی کلیسای اعظم معنی می دهد از نظر طلاکاری سقف و سطح داخلی گنبد و نقاشی های تاریخی یکی از زیباترین کلیساهای جلفای اصفهان است و درنوع خود بی نظیر است. این کلیسا به نامهای ” سن سو“ و ” دوآمناپرکیج “ نیز
ایلام سرزمین گنج و عتیقه و زیرخاکی
تاریخچه شهر ایلام
ایلام در زمان باستان به اریوجان شهرت داشته است ولی ایلام کنونی در ناحیه ای به نام حسین آباد در سال 1308 شمسی از نو بنا نهاده شد. شهر ایلام در حصاری از کوهها و ارتفاعات جنگلی قرار دارد و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی می باشد. حکومت خود مختار والیان در ایلام و پشتکوه از سه قرن پیش برقرار بوده و مرکز حکمفرمایی والیان تحت تأثیر حیات اجتماعی منطقه مکان ثابتی نداشت. بنابراین قشلاق عشایر در زمستان در باغشاهی عراق و در حسینیه بین النهرین واقع بود و تابستانها برای ییلاق در هلیلان و حسین آباد (ایلام کنونی) به سر می بردند. آخرین والی منطقه در سال 1309 شمسی توسط رضاشاه سرکوب شد. ازآن پس حسین آباد با نام جدید ایلام در تقسیمات کشوری جای گرفت. در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی، اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته غرب کشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاههای جنگلی و آثار باستانی از زیباترین شهرهای استان محسوب میشود.
مراکز تاریخی و باستانی
کاخ فلاحتی
کاخ فلاحتی در خیابان آیت الله حیدری شهر ایلام بنا نهاده شده است. این کاخ، با باغ زیبا با سردرهای منقوش، آجرکاری و با سرستونهای زیبا متعلق به دوران قاجار می باشد.
مجموعه کاخ قلعه والی
قلعه والی بر روی تپه "چقامیرگ" در شهر ایلام قرار دارد. وسعت کل این قلعه 2500 متر، مساحت زیر بنای آن 1500 متر مربع و حیاط آن 700 متر است، که شامل اطاقها و تالارها با مصالح آجر و گچ و سنگ مرمر می باشد. در داخل حیاط نیز سنگ نوشته ای بلند وجود داشت که در زمان محمد علی شاه قاجار و غلامرضا خان ابوقداره والی لرستان حک شده بود.
قلعه قیران
این قلعه در شهر ایلام، بر بالای کوه قلاقیران که مشرف بر ناحیه جنگلی بسیار زیبایی که به نام ششدار یا ششدان معروف می باشد، بنا نهاده شده است. ساختمان قلعه قیران و قله کوه قلاقیران بر فراز آن، زیبایی و جذابیت خاصی را برای شهر ایلام ایجادکرده است.
تپه ورده کبود
این تپه در فاصله 20 کیلومتری شمال غربی ایلام و در نزدیکی رود کشکان واقع شده است. باستان شناسان در گودال قائمی که به طول 26 متر و عرض 11 متر در این تپه ایجاد کرده اند، تعداد زیادی گور یافته اند. این گورها شامل قلوه سنگهایی هستند که به خاطر استحکام سقف گورها به کار برده شده اند. اجساد داخل گورها به حالت خمیده و همراه با اشیای قیمتی (از جنس مفرغ) و همچنین سلاح متوفی (از جنس آهن) تدفین شده اند. پیشینه آثار کشف شده در گورستان ورکبود متعلق به اواخر سده هشتم ق.م و آغاز سده هفتم ق.م است.
سنگ نوشته آشوری (گل گل)
سنگ نوشته آشوری (گل گل) ملکشاهی بر دیواره کوهی در جوار روستای گل گل در فاصله 25 کیلومتری شهر ایلام حکاکی شده است. این سنگ نوشته به زمان حکمرانی آشور بانی پال متعلق می باشد که حدود سه هزار سال پیشینه تاریخی دارد. بر روی آن سنگ، نقش برجسته پیکره یک سرباز آشوری با کلاه خود، همراه با ماه و ستاره در بالای سر آن و در حالیکه پیکانی در دست دارد حک شده است . در قسمت پایین سنگ نوشته آشوری ، چند جمله به خط میخی به چشم می خورد که ترجمه گردیده است .
سنگ نوشته تنگه قوچعلی
سنگ نوشته تنگه قوچعلی در ضلع شرقی مسیر تونل آزادی ایلام بر دیواره سنگی کوه انار سنگ واقع شده است که این نوشته تاریخی به ابعاد 50 در 70 سانتی متر در دوران قاجار و حکومت والیان پشتکوه حک گردیده است. خط این سنگ نوشته خط نستعلیق می باشد.
سنگ نوشته تخت خان
این سنگ نوشته بر روی سنگی عظیم به ابعاد 1 در 2 متر در مکانی به نام تخت خان (34 کیلومتری جاده ایلام_مهران) حک شده و اطلاعات آن در رابطه با تاریخ ایلام و حکمرانان آن می باشد.
سنگ نوشته قلعه والی
این سنگ نوشته در قلعه والی قرار دارد و مضمون این سنگ نوشته در ارتباط با زمان ساخت قلعه والی در سال 1326 هجری شمسی می باشد و متن آن چنین است: "به معماریت عالیجاه خیر الحاج حاجی درویشعلی کرمانشاهی و به نظارت معتمد السلطان مکرم عم عالی مقام صید جواد خان سرتیپ والی زاده".
جاذبه های طبیعی
کوه اهوران
در فاصله83 کیلومتری شمال شرقی ایلام کوهی به نام کوه اهوران واقع شده است، که ارتفاع این کوه 2120 متر می باشد و کوه اهوران از دره جزمان رود در غرب آغاز شده و به طول 24 کیلومتر به سمت جنوب شرقی می رود. درآن مکان به کوههای کولیته و کازه تر متصل می شود.
کوه بانکول
این کوه در شمال ایلام واقع شده و ارتفاعش 2304 متر است. رودخانه های مورت، گنگیر و آب زنگاون از این کوه سرچشمه می گیرند. این کوه دارای جنگل می باشد و از سوی جنوب شرقی به کوه مانشت می پیوندد. جاده کرمانشاه به ایلام از مغرب کوه بانکول می گذرد.
کوه شره زول
کوه شره زول در 23 کیلومتری شمال غربی ایلام در ناحیه ای به نام چوار قرار دارد و ارتفاعش در حدود 2050 متر می باشد. این کوه رشته کوه نسبتا طویلی است که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است . دهستانهای چوار و سهراب در دامنه این کوه بنا نهاده شده اند. بخشی از این کوه را جنگلهای بلوط پوشانده است .سرچشمه رودخانه های گنگیر ، کلال رود ، کزاب و مورت از این کوه می باشد.
دره ییلاقی هفتا و میشخاض «هفت آب»
این دره در 30 کیلومتری ایلام در روستای جعفر آباد آغاز می شود و تا ارتفاعات طولاب که در آن جنگل و باغ بهم پیوسته اند، ادامه می یابد. درختان گردو، انواع میوه ها، چندین روستا در مسیر ییلاقی دره و نزدیک بودن این دره ییلاقی به تفرجگاه جنگلی گاوز و مزارع متنوع باعث زیبایی محل گردیده است. همچنین در حوالی این دره ییلاقی جنگل مله پنجاور، چشم نوازی می کند.
اماکن زیارتی و مذهبی
گورستان کان گنبد
این گورستان در فاصله 30 کیلومتری جنوب شرقی ایلام در دامنه یکی از پشته های کوه شاه نخجیر قرار گرفته است. این پشته، ترکیبی از صخره و خاک است و قبرها عموما در بالا و دامنه این تپه به چشم می خورند. تحقیقات باستان شناسان نشان می دهد که آثار این گورستان به دوره های تاریخی 2600 تا 2500 قبل از میلاد و یا 4500 تا 4600 قبل ازمیلاد مسیح تعلق دارد.
گورستان چنار
این گورستان باستانی در منطقه چنار باش ایلام قرار
گرفته است و پیشینه آن به هزار سال قبل از میلاد برمیگردد. هیئت مشترک
باستان شناسی ایران و بلژیک در این منطقه چندین گور در کنار رودخانه ای کشف
کرده اند که بنا به رسم آنزمان اموات را همراه با اشیاء و لوازم آن فرد،
درون کوزه های کوچک و بزرگ دفن کرده بودند.
کرمانشاه استان گنج و دفینه ها
تاریخچه کرمانشاه
کرمانشاه یکی از باستانی ترین شهرهای ایران است که گفته میشود توسط طهمورث دیو بند پادشاه افسانه‌ای پیشدادیان ساخته شده است. برخی از مورخین بنای آن را به بهرام پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند. کرمانشاه در زمان قباد اول و انوشیروان ساسانی به اوج عظمت خود رسید. در قرن چهارم یکی از مورخان اسلامی از کرمانشاه به عنوان شهری زیبا در میان اشجار و آبهای روان یاد کرده است. در اوایل حکومت شاه اسماعیل صفوی سلطان مراد آق قویونلر با 70 هزار نفر کرمانشاه و همدان را اشغال کرد. صفویه برای جلوگیری از تجاوز احتمالی امپراطوری عثمانی این این شهر را مورد توجه قرار داد. در زمان شیخ علیخان زنگنه صدر‌اعظم صفوی، به آبادانی و رونق کرمانشاه افزوده شد ولی در دوره افشاریه مورد هجوم عثمانی‌ها قرار گرفت. اما نادر شاه، عثمانی‌ها را عقب راند ولی در اواخر زندگی نادر شاه، کرمانشاه با محاصره و تاراج عثمانی‌ها مواجه شد و دستخوش آشوب فراوانی گردید.
در سال 1267 هجری قمری امام‌قلی میرزا از طرف ناصرالدین شاه به سرحدات کرمانشاه منصوب شد و مدت 25 سال در این شهر حکومت کرد و در همین دوره بناهایی را احداث و به یادگار گذاشت. این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، خسارات زیادی دید.
مراکز تاریخی و باستانی
مقبره مولانا
این مقبره به مولانا عبدالله ابن الجاج محمد تونی بشروی از علمای بزرگ شیعه عصر صفویه، تعلق دارد. مولانا در سال 1071 هجری قمری هنگام بازگشت از زیارت عتبات مقدسه، در کرمانشاه وفات نموده است. مقبره این عالم ربانی پس از تقریباً 300 سال توسط یکی از محققین کشف هم اکنون مورد توجه اهالی و علاقمندان قرار دارد.
شهر باستانی کامبادنه
در کنار بقایای حصار خشتی و باروی شهر کامبادنه سکه‌هایی از عصر ساسانی یافت شده است. ویرانه‌های این شهر تاریخی بین طاق بستان و شهر کرمانشاه قرار دارد.
کاروانسرای ماهیدشت
این کاروانسرا در شمال شرقی ماهیدشت واقع شده است. شکل کاروانسرا مربع و به شکل چهار ایوانی است. طرفین ورودی بنا با 10 طاق نما تزئین شده است. اپن بنا از سنگ‌های حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال 1275 هجری قمری هنگام سلطنت ناصرالدین‌شاه تعمیر شده است.
نقوش طاق بستان(همراه عکس)
طاق بستان یا (طاق وستان) در سمت راست ورودی شهر کرمانشاه، در شمال شرقی این شهر، مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نبشته‌های دوره ساسانی است که با فضای مرکبی از کوه، چشمه و آب، به گردشگاهی مصفا و چشم اندازی دل انگیز بدل شده است. طبیعت اطراف طاق بستان در زمان ساسانیان بیشه‌زاری مناسب برای شکار سلاطین بوده است. بقایای دیوارهایی که در انتهای بیشه، راه بر شکار از کوه رانده شده می‌بسته، هنوز باقی است. پس از ورود به مدخل طاق بستان، اولین سنگ نگاره به اردشیر دوم مربوط است. اردشیر بین اهورا مزدا و میترا قرار گرفته، روی خود را به سوی اهورا مزدا گرفته و با دست چپ حلقه مودت را از وی دریافت میکند. زیر پای شاه و اهورا مزدا دشمن یا ( اهریمن) بر زمین افکنده شده است. بعد از این نقش، طاق کوچکی قرار دارد که پیکره شاهپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن دیده میشود. بالای هر کدام از این سنگ نگاره‌ها در سطرهایی به خط پهلوی ساسانی صاحب نقش معرفی شده است. در سومین بخش از این مجموعه، مدخل طاق از بالا تا پایین سنگ نگاره زیبایی از نقش فرشتگان بالدار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز در بیشه زار و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقوش فیل، اسب و قایق و .... وجود دارد که همراه نوازندگان، مجلس شادمانی را حکایت میکند. در پایین این نقش، سواری بر اسب، زره پوش و مسلح دیده میشود که برخی آن را نقش ر(پیروزساسانی) و برخی دیگر نقش خسرو پرویز می‌دانند.
جاذبه های طبیعی
ارتفاعات پررو( پراو)(همراه عکس)
کوهستان پررو در مجاورت کرمانشاه واقع شده است و حدود 1020 کیلومتر مربع وسعت دارد. این کوهستان از کوههای متعددی چون قرال، دو قرال ، راق چرمی،.... تشکیل شده و بلندترین قله آن با ارتفاع 3357 متر به نام شیخ علی خان معروف است. مهم ترین و ژرف ترین غار خاورمیانه به عمق 572 متر به نام پررو ( پراو ) در دامنه جنوبی قله قته چرمی واقع شده است.
چال آباد(همراه عکس)
کوه چال آباد در 50 کیلومتری شمال غربی کرمانشاه واقع شده است. ارتفاع کوه چال آباد 2444 متر است. این کوه همراه با کوههای ولانی، هشلان، شاه کوه، هول هول و کوه خاقانه کوهستان کوچکی به وسعت 320 کیلومتر مربع را پدید آورده‌اند. رودخانه قایونه و همچنین راه اتومبیل رو کرمانشاه به سنندج از دامنه‌های شرقی این کوهستان می‌گذرد و در واقع مرز میان کوهستان پررو و کوهستان چال آباد به شمار می‌روند.
هوجیر
کوه هوجیر در 43 کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه واقع شده و ارتفاع آن در حدود 2583 متر است. این کوه از غرب به کوه قلعه هجیر متصل است و با یکدیگر کوهستان کوچکی را که به وسیله دره رود دینور از سوی غرب از کوهستان پررو جدا میشود، تشکیل می‌دهند.
سرآب نیلوفر(همراه عکس)
سر آب نیلوفر در 30 کیلومتری شمال غربی کرمانشاه کوزان واقع شده است. این سرآب استخر وسیعی را تشکیل میدهد که مملو از گل‌های نیلوفر است و ظرفیت تفریحی فراوان دارد. این سراب برای پرورش ماهی نیز مناسب است.
غار پراو
این غار در کوه پراو از سلسله جبال زاگرس در شمال شهرستان کرمانشاه واقع شده است. این ناحیه به علت بافت آهکی و بارندگی شدید جایگاه غارهای ناشناخته فراوان دارد. غار پراو بزرگترین غار آهکی دنیا می‌باشد و ساختمان آن مطلقاً آهکی است. نتایج بررسی‌های انجام گرفته نشان میدهد که این غار به دوران سوم زمین‌شناسی مربوط است. این غار یکی از سخت‌ترین غارهای جهان است که 26 حلقه چاه به عمق‌های مختلف 5 تا 42 متر دارد. دهانه غار به صورت سوراخی نسبتاً کوچک است که با شیب تقریباً 30 درجه شروع میشود و به فضاهای بزرگ و کوچک و شعب متعدد و سنگ‌های عظیم که در بین هر کدام از آنها حفره‌ها و پرتگاه‌هایی به وجود آمده، منتهی میشود. در آذر ماه ابتدای غار به وسیله (چکیده) و (چکنده) های یخی پوشیده میشود و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد.
غار آسنگران
این غار در شمال غربی کوههای ( پررو ) در تنگه‌ای به نام ( تنگ کوه ) در 22 کیلومتری جاده بین کرمانشاه و سنندج واقع شده است. غار آسنگران چهارچاه به عمق‌های متفاوت 6 ، 8 ، 16 ، 36 متری دارد که چاه‌های سوم و چهارم آن به هم راه دارند. در پایان غار، فضای استخر مانندی وجود دارد. غار آسنگران یکی از غارهای زیبای ایران است.
غار تایله نو
این غار، در ناحیه ( بدره ) کرمانشاه واقع شده و چندین دهانه در طبقات مختلف زمین ساخته است. در این غار، سفالهای مربوط به دوران پیش از تاریخ به دست آمده است. غار تایله نو در ارتفاع 1600 متری در کوه ( برزرد ) قرار دارد و دارای استالا کتیت‌ها و ستونهای 22 متری و 16 متری زیباست و گاز نیز از آن متصاعد میشود.
غار رتیل
این غار در مسیر کرمانشاه به کرند و ریجاب در جهت زیارتگاه بابادیار واقع شده است. طول این غار 366 متر است. برای ورود به این غار، باید وسایل کوهنوردی در اختیار داشت.
اماکن زیارتی و مذهبی
مسجد جامع کرمانشاه(همراه عکس)
این مسجد در کنار خیابان مدرس، نرسیده به خیابان نواب واقع شده و از آثار قابل توجه اواخردوره زندیه است که در سال 1196 هجری قمری توسط حاج‌علی‌خان‌زنگنه، از نوادگان شیخ‌علی‌خان معروف و حاکم کرمانشاه، ظاهراً به جای مسجد قدیمی تری بنا شده است. آنچه از بنای قدیمی مسجد باقی مانده، بخشی از شبستان مذکور در گذشته به چهل ستون معروف بوده که بخشی از آن در خیابان کشی‌ها از بین رفته است.
مسجد حاج شهبازخان
این مسجد در چهارراه مدرس، کوچه شهید داود شهلایی شهر کرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است. بنای مسجد در سال 1235 هجری قمری توسط حاج شهبازخان و شش برادر او که موسس طایفه معروف به حاجی‌زادگان بودند، در بیرون از شهر کرمانشاه آن روزگار بنا شده است.
مسجد دولتشاه
این مسجد در میدان جوانشیر شهر کرمانشاه واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است که توسط محمد علی‌میرزای دولتشاه بنا شده است. بنای مسجد دولتشاه در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و دارای سر در، صحن و شبستان زنانه و مردانه است. این مسجد به مسجد حاج ابوتراب آل آقا نیز معروف است که بر کتیبه کاشی سردر مسجد خوانده میشود.
مسجد شاهزاده
این مسجد در محله تیمچه شهر کرمانشاه نرسیده به میدان جوانشیر واقع شده و به دوره قاجاریه مربوط است که در حدود سال 1237 هجری قمری توسط محمدعلی‌میرزای‌دولتشاد بنا شده است. صحن مسجد، مستطیل شکل و مفروش به سنگ تیشه‌ای و نوساز است که در ضلع شمالی آن، حسینیه‌ای نوساز و در اضلاع غربی و شرقی آن، کلاس‌ها و کانون‌های فرهنگی قرار دارد. از ویژگی‌های این بنا، آب انباری است که در میانه صحن ساخته شده و ورودی آن از داخل کوچه مجاور تعبیه شده است.
مسجد عماد الدوله
این مسجد از آثار دوره قاجاریه است. ساختمان اولیه
مسجد عمادالدوله در 1285 هجری‌قمری توسط امام‌قلی‌میرزا‌عمادالدوله ( والی
غرب سرحدات عراقین ) احداث شده است. مسجد عمادالدوله به صورت چهار ایوانی
بنا شده و مشتمل بر سردر، صحن، ایوان، شبستان ستوندار و حجره‌های متعدد
است. بر کاشی‌کاری ایوان مسجد، کتیبه‌ای مشتمل بر قصیده‌ای در ذکر نام
پادشاه وقت (ناصرالدین‌شاه) نام بانی و تاریخ 1285 هجری‌قمری نوشته شده
است. بر اساس روایت‌های موجود، در چوبی ورودی مسجد، از حرم حضرت علی (ع) به
اینجا منتقل شده و بدین جهت به (بقایای شاه نجف) مشهور شده و ظاهراً از
آثار دوره صفویه است.
