معرفی تومولوس یا تپه های گنج و دفینه
تقریبا در بیشتر موارد ارتفاع و قطر زیر ۱۰ الی 15متر
۲ درب ورود طلوع یا غروب خورشید
۳ سفید خانه در بیشتر موارد 13 متر بعد از رسیدن به سطح زمین
۴ نوع تپه دست ریز و رنگ خاک متفاوت از تپه های اطراف
۵ دارای تله……………
۶ برای اختفا اموال (بسیاری از موارد را در بر میگیرد)
۷ د بیشتر موارد هرمی منظم
۸ دارای نوع نادر قلوه سنگی همراه خاک کم
۹سفید خانه غالبا ساروج
تومولوس ها متفاوت هستند .
بعضی ها محل سکونت بوده اند فقط برای اشراف زادگان و عوام در پایین و اطراف تپه همچنین ارتفاع این تپه ها زیاد است حداقل ۲۵ متر با پهنای زیاد. در ۴ طرف این نوع تپه ها برجک های کوچک نگهبانی وجود داشته است هرچند برجک های دورتری هم داشته اند در کنار این نوع تپه ها یک چشمه ی بسیار بزرگ وجود داشته است که همگی از آن آب استفاده می کردند در مرکز این تپه ها اکثرا چاهی وجود دارد برای دو کار : اول تهیه ی آب داخل امارت و دوم فرار از راه مخفی که معمولا خروجی آن جنوب و جنوب شرقی است
یک نوع تومولوس وجود دارد که کشیدگی دارد یعنی از یک طرف شیب تند و از طرف دیگر شیب ملایم دارد که معمولا شرق به غرب هستند و شیب تند در شرق قرار دارد و ارتفاع آن به حداکثر ۱۰ متر میرسد. از سمت شرق و گاهی شمال این تپه ها چشمه ای در جریان است که بسمت غرب روانه است در قسمت جنوب این تپه ها قبرستان خوبی وجود دارد این نو تپه ها نیز محل فعالیت روزمره بوده است و سفال زیادی دارد البته در بعضی موارد دارای ۳ اتاق پله ای هستند که از جنوب به شمال افزایش عمق دارند و سربار آن در سمت جنوب غربی جایی که تپه مانند بدن ماهی یک پیچ یا انحنا دارد قرار گرفته است
تپه ای دیگر وجود دارد که کاملا گرد است و ارتفاع آن به ۱۵ الی ۳۰ متر میرسد و در قسمت شرق تا جنوب بخصوص جنوب تپه قبرستان خوبی دارد از نوع سنگچین و چند طبقه ای. در سمت جنوب غربی دو پایه ی سنگچین و ملات دارند که شبیه برجک بوده است و دارای یک تونل شرقی غربی است که به ۳ اتاق خطم می شود و معمولا درب ورود از سمت شرق و گاها همراه درب شرقی در نیمکره ی شرقی تپه در عمق ۵ متری یک تونل در وسط نیمکره شرقی وجود دارد که آن هم به اتاق میرسد
اما تپه هایی هستند که در کنار خود تپه های کوچکتری دارند که ردیف آنها از سمت شرق و شمال شرقی به غرب و جنوب غربی است و معمولا تپه ی کوچکتر در غرب تپه ی بزرگتر است . تپه بزرگ محل زندگی بوده است و تپه ها ی کوچکتر مقبره ی افراد بزرگ و باز هم در سمت جنوب قبرستان افراد عادی. تپه های کوچک دارای یک اتاقک با ابعاد معمولا ۲*۴ هستند که اکثرا بر اثر رانش و زلزله پر می شوند و حفار در هنگام کار باید تشخیص دهد از روی آثار که در اتاق است یا اطراف.
درمورد تومولوسها باید خدمت شما عرض کنم که در مکانهای که تومولوس بر پا میشده قبل از هر چیز زیر بنای آن را درست میکردند که به قول معروف شناژ بندی میکردند و بعد روی آن اتاق مزار و بنا درست میشد و این نوع کار بیشتر در مناطق کویری استفاده میشده در این نوع تومولوسها هیچ قلوه سنگ یا لایهای از سنگ وجود ندارد وفقط از گل. و گل درست شده از خاک رس درست شدن و زیر بنای اون هم از همین لایه گل که از خاک لا و رس که به صورت گل در آمده و حسابی ورزیده شده درست میشه عمق زیربنا یا همون شناژ ممکنه بیشتر از ده متر زیر زمین باشه و این زیر بنا فقط برای این ساخته میشده که تحمل بنای سنگین روی خودش را داشته باشه و در مقابل زمین لرزه و موارد مشابه مقاوم باشه . توی همون منطقه نزدیک تومولوس احتمال داره که چیزی شبیه به تپهای کوچک و یا گل رس دست ریز که مانند یک تپه کوچکی سر از زمین بیرون اورده باشه که اگه اونا را حفاری کنند بعد از حفاری متوجه دست ساز بودنش میشید و لایهای داخلش با لایهای زیر بنای تومولوس اصلی دقیقا مشابه هست و هیچ بار یا اتاق یا جنازه ای داخلش نیست و دلیلش اینه که اینها زیربناهای هست که آماده میشدن تا در موقع لزوم بنای تومولوس جدیدی را روش بنا کنن که دیگه به هر دلیلی استفاده نشده مونده.
بنای تومولوس که روی این زیر بناها {شناژ} احداث میشدن از بیرون و بالا به ترتیب زیر هستند اول لایه خاک نرم که عمق چندانی ندارد. دوم لایه ای بسیار سفت و سخت که برای جلوگیری از دستبرد درست شده. سوم لایه ای درست شده از گل لا که هرچی عمقش بیشتر باشه مقام فرد دفن شده بیشتر هست و لایهای نازکی از سنگ کوبیده شده نمک برای سفت شدن زودتر گلها استفاده میشده و تا انتهای شناژ یا همون زیر بنا این لایهای نمک لایه به لایه وجود داره. و سوم لایه ای از گل که از خاک رس درست شده و اکثرا زیر بنا را نیز با همین دو نوع گل درست میکردند و در بین لایهای که روزانه کار میشده لایهای نازکی از سنگ نمک وجود دارد به این دلیل که لایه کار شده در اون روز زودتر سفت بشه و روز بعد یا روزهای بعد بشه لایه جدیدی روش درست کرد به همین دلیل چیدمان لایهای نمک منظم نیستند
